Trong bối cảnh xuất bản học thuật tiếp tục phát triển, các hệ thống xếp hạng tạp chí hiệu quả và đáng tin cậy đóng vai trò quan trọng trong đánh giá chất lượng và tác động của các tạp chí. Một số hệ thống xếp hạng nổi tiếng, được các nhà nghiên cứu, nhà xuất bản và các cơ quan sử dụng rộng rãi, như Journal Citation Reports (JCR), Scopus, Web of Science, và SCImago.
Mỗi hệ thống này có phương pháp luận và tiêu chí riêng để đánh giá các tạp chí, cung cấp những thông tin hữu ích về hiệu suất và ảnh hưởng của chúng trong cộng đồng học thuật. Trong phần này, chúng ta sẽ khám phá các loại hệ thống xếp hạng tạp chí khác nhau, làm nổi bật các đặc điểm, ưu điểm và hạn chế của chúng.
Việc hiểu rõ các khía cạnh của các hệ thống xếp hạng này là rất cần thiết cho các nhà nghiên cứu và những người liên quan trong hệ sinh thái xuất bản học thuật khi họ khám phá thế giới phức tạp trong giao tiếp học thuật đồng thời đưa ra các quyết định sáng suốt về lựa chọn tạp chí và chiến lược xuất bản.
Hệ thống xếp hạng tạp chí Web of Science
Web of Science, còn được gọi là Web of Knowledge, là một cơ sở dữ liệu về tài liệu học thuật do Clarivate Analytics cung cấp. Đây là một công cụ được sử dụng rộng rãi cho nghiên cứu học thuật, nổi tiếng với dữ liệu chất lượng và khả năng tìm kiếm nâng cao.
Phương pháp đánh giá
Web of Science sử dụng Journal Citation Reports (JCR) để xếp hạng tạp chí. JCR xuất bản hàng năm, cung cấp dữ liệu và xếp hạng cho các tạp chí học thuật thuộc các lĩnh vực khoa học, khoa học xã hội và nhân văn. JCR sử dụng phương pháp đánh giá hai phần cho các tạp chí, bao gồm Chỉ số tác động (Impact Factor – IF) và Chỉ số Eigenfactor (Eigenfactor Score – ES).
Web of Science cũng cung cấp các chỉ số khác như Chỉ số tác động 5 năm (5-Year Impact Factor), Chỉ số tức thì (Immediacy Index), Chỉ số trích dẫn nửa vòng đời (Cited Half-Life), Chỉ số trích dẫn nửa vòng đời đang diễn ra (Citing Half-Life) và Điểm ảnh hưởng bài báo (Article Influence Score) có thể được sử dụng để phân tích hoạt động của tạp chí.
Web of Science xếp hạng tạp chí theo bốn nhóm: Q1, Q2, Q3 và Q4 dựa trên số lượng trích dẫn tạp chí nhận được, số lượng bài báo được công bố, và uy tín của các tạp chí trích dẫn nó. Hệ thống phân loại như sau:
Q1: 10% tạp chí hàng đầu trong lĩnh vực.
Q2: 20% tạp chí tiếp theo trong lĩnh vực.
Q3: 30% tạp chí tiếp theo trong lĩnh vực.
Q4: 40% tạp chí cuối cùng trong lĩnh vực.
Cách kiểm tra xếp hạng tạp chí
- Truy cập trang web Web of Science (https://www.webofknowledge.com/)
- Nhấp vào tab “Journals”
- Nhập tên tạp chí muốn tra cứu
- Nhấp vào tiêu đề tạp chí từ kết quả
- Cuộn xuống phần “Journal Profile” để xem xếp hạng
Lưu ý:
- Xếp hạng của Web of Science chỉ phân loại dựa trên số lượng trích dẫn trong từng năm.
- Các yếu tố khác như phương pháp luận, kích thước mẫu và kết quả của nghiên cứu cũng rất quan trọng khi đánh giá nghiên cứu.
Hệ thống Xếp hạng Journal Citation Reports (JCR)
Hệ thống Journal Citation Reports (JCR) của Clarivate Analytics (trước đây là Thomson Reuters) cung cấp dữ liệu về các tạp chí khoa học thuộc lĩnh vực khoa học xã hội và khoa học tự nhiên. Hệ thống JCR đề xuất nhiều phương pháp đánh giá và bao phủ hàng nghìn tạp chí trên toàn cầu.
Một trong những chỉ số quan trọng là Chỉ số tác động tạp chí (Journal Impact Factor – JIF), đo lường số lần trung bình một bài báo được trích dẫn trong hai năm đầu công bố trên một tạp chí nhất định. Các chỉ số khác của JCR bao gồm Điểm Eigenfactor, Chỉ số trích dẫn nửa vòng đời (Cited Half-Life) và Chỉ số tức thì (Immediacy Index).
JCR là một công cụ phổ biến trong giới học thuật để đánh giá giá trị và ảnh hưởng của các tạp chí. Nhiều cơ quan tài trợ và tổ chức sử dụng dữ liệu JCR để đánh giá sản lượng nghiên cứu của nhân viên. Các nhà nghiên cứu và thư viện sử dụng JCR để tìm kiếm và so sánh ấn phẩm trong lĩnh vực của họ.
Cần lưu ý rằng JCR chỉ bao phủ một phần các tạp chí và không phải tất cả các tạp chí sẽ được đưa vào cơ sở dữ liệu JCR. Do đó, JCR không nên được coi là phương pháp duy nhất để đánh giá tạp chí mà cân nhắc cả Scopus và Web of Science – hệ thống có các chỉ số và sơ đồ phân loại riêng, khác biệt đôi chút so với JCR.
Phương pháp đánh giá
JCR là một công cụ được sử dụng để đánh giá tác động và ảnh hưởng của các tạp chí học thuật. JCR được tạo ra bởi Clarivate Analytics, công ty cũng quản lý cơ sở dữ liệu Web of Science.
JCR sử dụng dữ liệu từ Web of Science để cung cấp thông tin về số lượng trích dẫn mà các bài báo được xuất bản trên tạp chí đã nhận được, tổng số bài báo được xuất bản trên tạp chí, và thứ hạng của các tạp chí đã trích dẫn tạp chí đó. Đây là một phương tiện phổ biến để đánh giá chất lượng của các tạp chí và được coi là một nguồn thông tin đáng tin cậy khi đánh giá tạp chí.
JCR sử dụng các thước đo khác nhau, bao gồm Chỉ số tác động của Tạp chí (Journal Impact Factor – JIF), để phân loại các tạp chí thành bốn hạng mục Q1, Q2, Q3, Q4 tương ứng đại diện cho 25% tạp chí hàng đầu, 25% tiếp theo, 25% kế tiếp và 25% thấp nhất trong một lĩnh vực cụ thể.
Một tạp chí đã giảm Chỉ số tác động và được chuyển sang danh mục thấp hơn nếu nó đã bị hạ cấp. Ví dụ, một tạp chí trước đây được coi là tạp chí Q1 nhưng giờ đã bị hạ cấp thì sẽ được coi là tạp chí Q2.
Cách kiểm tra xếp hạng tạp chí
- Truy cập trang web JCR: https://jcr.clarivate.com/
- Nhấp vào tab “By Journal”.
- Trong thanh tìm kiếm, nhập tên của tạp chí bạn muốn kiểm tra.
- Nhấp vào tiêu đề tạp chí từ kết quả tìm kiếm.
- Cuộn xuống phần “Category Information” để xem xếp hạng JCR của tạp chí.
Lưu ý:
- Xếp hạng JCR dựa trên JIF (Journal Impact Factor) được tính toán dựa trên số lượng trích dẫn một tạp chí nhận được trong một năm nhất định.
- JIF chỉ là một trong những thước đo để đánh giá tạp chí.
- Các yếu tố khác như phương pháp luận, kích thước mẫu và kết quả của nghiên cứu cũng rất quan trọng khi đánh giá nghiên cứu.
Hệ thống Xếp hạng Tạp chí Scopus
Cơ sở dữ liệu Scopus, là một cơ sở dữ liệu trích dẫn và tóm tắt hàng đầu về tài liệu đã qua phản biện, cung cấp công cụ Scopus Journal Analyzer. Công cụ này cho phép nghiên cứu viên, thư viện và nhà xuất bản so sánh, phân tích hiệu suất của các tạp chí khác nhau theo nhiều tiêu chí. Cụ thể, người dùng có thể đối chiếu hiệu suất về số bài báo, số trích dẫn trên bài báo và số trích dẫn nhận được. Bên cạnh đó, họ cũng có thể phân loại các ấn phẩm dựa theo nhà xuất bản, quốc gia và chủ đề.
Phương pháp đánh giá
Scopus Journal Analyzer giúp tra cứu tạp chí theo tên hay ISSN, từ đó xem xét thứ hạng như phần trăm, nhóm phần tư (quartile – Q1 (uy tín nhất), Q2, Q3, Q4) và điểm SJR, SNIP. Hai chỉ số SNIP (Source Normalized Impact per Paper – Chỉ số Ảnh hưởng Chuẩn hóa Nguồn theo Bài báo) và SJR (SCImago Journal Rank – Xếp hạng Tạp chí SCImago) được sử dụng để phân loại tạp chí trên Scopus.
Người ta sử dụng CiteScore (đo lường số trích dẫn trung bình các bài báo đăng trong tạp chí đó nhận được trong năm hiện tại từ các bài báo công bố trong 3 năm trước) để kiểm tra xếp hạng của tạp chí. Dựa trên CiteScore, các tạp chí được chia thành 4 quartiles: Q1, Q2, Q3, Q4 tương ứng đại diện cho 25% tạp chí hàng đầu, 25% tiếp theo, 25% kế tiếp và 25% thấp nhất trong một lĩnh vực cụ thể.
Đặc điểm của hệ thống Scopus
- Linh hoạt theo lĩnh vực: Xếp hạng quartile có thể thay đổi giữa các lĩnh vực/chủ đề nghiên cứu khác nhau.
- Dựa trên hiệu suất ba năm: Phân loại Q1, Q2, Q3, Q4 của Scopus dựa trên hiệu suất ba năm gần nhất, trong khi JCR và SJR dựa trên hiệu suất năm hiện tại.
Cách kiểm tra xếp hạng tạp chí
Để kiểm tra xếp hạng của một tạp chí trên Scopus Journal Analyzer, bạn có thể làm theo các bước sau:
- Truy cập trang web Scopus: (https://www.scopus.com/)
- Nhấp vào liên kết “Journal Analyzer” (Bộ Phân tích Tạp chí) trên menu chính.
- Nhập tên tạp chí muốn kiểm tra vào ô tìm kiếm.
- Chọn tạp chí từ kết quả tìm kiếm.
- Cuộn xuống phần “Journal Metrics” (Số liệu Tạp chí)
- Xem xếp hạng quartile trong mục “CiteScore Quartile” hoặc “SCImago Journal Rank (SJR) Quartile”.
Lưu ý:
- Scopus Journal Analyzer chỉ có thể được truy cập bởi các tổ chức hoặc cá nhân đã đăng ký.
- Nếu chưa đăng ký, bạn có thể thử tìm kiếm tạp chí trong cơ sở dữ liệu Scopus.
Hệ thống xếp hạng tạp chí SCImago
Hệ thống Xếp hạng Tạp chí SCImago sử dụng chỉ số SCImago Journal Rank (SJR) để đánh giá tác động của các tạp chí trong lĩnh vực nghiên cứu khoa học. Hệ thống này được phát triển bởi Nhóm Nghiên cứu SCImago, một nhóm nghiên cứu có trụ sở tại Tây Ban Nha.
Phương pháp đánh giá
SJR tương tự như các chỉ số IF và SNIP, nhưng dựa trên một thuật toán khác. Thuật toán này được thiết kế để thể hiện chính xác và chặt chẽ hơn tầm ảnh hưởng của tạp chí. SJR cũng tính đến uy tín của các tạp chí trích dẫn tạp chí đang được đánh giá, điều mà IF hoặc SNIP không xem xét.
SJR được sử dụng rộng rãi trong nghiên cứu học thuật để đánh giá chất lượng và tác động của các tạp chí. Bạn có thể tìm thấy SJR miễn phí trên trang web của SCImago Journal & Country Rank, nơi các tạp chí được xếp hạng theo lĩnh vực chuyên môn, quốc gia và nhà xuất bản.
SJR sử dụng hệ thống phân loại bốn cấp tương tự như JCR và Web of Science, trong đó mỗi tạp chí được gán một điểm số SJR, và sau đó các tạp chí được nhóm thành bốn phần tư (quartile) dựa trên điểm số:
- Q1: 25% tạp chí hàng đầu
- Q2: 25% tạp chí tiếp theo
- Q3: 25% tạp chí tiếp theo
- Q4: 25% tạp chí còn lại
SJR cũng cung cấp chỉ số H-index của tạp chí, cho biết năng suất và tác động trích dẫn của các nhà khoa học. Hệ thống phân loại SJR miễn phí, dựa trên cơ sở dữ liệu Scopus và là một cách hiệu quả để đánh giá chất lượng khoa học của tạp chí.
Cách kiểm tra xếp hạng
Để kiểm tra xếp hạng SJR của một tạp chí, bạn có thể thực hiện theo các bước sau:
- Truy cập trang web của SCImago Journal & Country Rank (https://www.scimagojr.com/).
- Sử dụng chức năng tìm kiếm để tìm kiếm tạp chí bạn muốn kiểm tra.
- Xếp hạng phần tư (Q) sẽ được liệt kê bên dưới tiêu đề “SJR”.
Phần 3 của bài Hướng dẫn tổng quan về Xếp hạng Tạp chí (Q1, Q2, Q3, Q4) tập trung so sánh các hệ thống xếp hạng tạp chí và những vấn đề thực tiễn.
Lược dịch từ Research Voyage
