Sức mạnh của các trường đại học Trung Quốc tiếp tục tăng lên khi có tới 25 cơ sở giáo dục nước này đạt vị trí cao nhất từ trước đến nay trong bảng xếp hạng các trường đại học châu Á của Times Higher Education năm nay. Thành tích nổi bật của họ là điều không thể phủ nhận: Đại học Thanh Hoa tiếp tục giữ vững vị trí là trường đại học tốt nhất châu Á, theo sát phía sau là Đại học Bắc Kinh. Tổng cộng, các trường từ Trung Quốc đại lục chiếm đến 5 vị trí trong top 10 của khu vực.
Cùng với các trường của Trung Quốc là Đại học Quốc gia Singapore (NUS) và Đại học Công nghệ Nanyang, lần lượt giữ vị trí thứ ba và thứ tư; Đại học Tokyo đứng thứ năm; Đại học Hồng Kông và Đại học Trung văn Hồng Kông lần lượt đứng ở vị trí thứ sáu và thứ chín.
Nhìn chung, top 10 năm nay hầu như không thay đổi so với năm ngoái, ngoại trừ Đại học Giao thông Thượng Hải của Trung Quốc giảm từ hạng 7 xuống hạng 10, khiến các trường ở giữa tăng nhẹ vị trí.
Bảng Xếp hạng Đại học Châu Á 2025: Top 10
| Xếp hạng năm 2025 | Xếp hạng năm 2024 | Cơ sở đại học | Quốc gia/Vùng lãnh thổ |
| 1 | 1 | Đại học Thanh Hoa | Trung Quốc |
| 2 | 2 | Đại học Bắc Kinh | Trung Quốc |
| 3 | 3 | Đại học Quốc gia Singapore | Singapore |
| 4 | 4 | Đại học Công nghệ Nanyang | Singapore |
| 5 | 5 | Đại học Tokyo | Nhật Bản |
| 6 | 6 | Đại học Hồng Kông | Hồng Kông (Trung Quốc) |
| 7 | 8 | Đại học Phúc Đán | Trung Quốc |
| 8 | 9 | Đại học Chiết Giang | Trung Quốc |
| 9 | 10 | Đại học Trung văn Hồng Kông | Hồng Kông (Trung Quốc) |
| 10 | 7 | Đại học Giao thông Thượng Hải | Trung Quốc |
Đại học Quốc gia Seoul (SNU), cơ sở giáo dục hàng đầu của Hàn Quốc, đứng ở vị trí thứ 15, giảm một bậc so với năm ngoái. Tại khu vực Trung Đông, Đại học Dầu khí và Khoáng sản King Fahd của Ả Rập Xê Út xếp thứ 31, tăng từ vị trí thứ 37 năm ngoái, trong khi Đại học Khalifa của Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất đứng thứ 37, tăng từ vị trí thứ 40 vào năm 2024.
Bảng xếp hạng năm nay làm nổi bật sự tiến bộ vượt bậc của Trung Quốc, phần lớn nhờ thúc đẩy từ sáng kiến “Song nhất lưu” (Double First-Class). Chương trình này được khởi động vào năm 2015, và hai năm sau đó đã có 137 trường đại học được lựa chọn tham gia, trong số đó 42 trường được xác định là có tiềm năng trở thành các đại học đẳng cấp thế giới. Kể từ đó, Trung Quốc đã đầu tư tới 167 tỷ nhân dân tệ (tương đương 600 nghìn tỷ đồng) vào những cơ sở giáo dục này – một bước đi dường như đang đem lại hiệu quả rõ rệt.
Phân tích về thành tích của các trường đại học Trung Quốc trong bảng xếp hạng châu Á cho thấy, kể từ khi phương pháp đánh giá mới được áp dụng từ phiên bản năm 2024 nhằm phản ánh tốt hơn năng lực nghiên cứu, các trường đại học thuộc sáng kiến “Song nhất lưu” của Trung Quốc đã cải thiện với tốc độ nhanh hơn đáng kể so với các trường còn lại. Trước năm 2023, tất cả các trường đều cải thiện với tốc độ tương tự nhau (xem biểu đồ dưới đây).
Billy Wong, nhà khoa học dữ liệu cấp cao của THE, nhận xét: “Khoảng cách giữa hai nhóm này duy trì khá ổn định cho tới năm 2022, nhưng đến năm 2024 thì khoảng cách này gần như tăng gấp đôi.”
Sáng kiến “Song nhất lưu” là chương trình mới nhất trong chuỗi các chính sách nhằm nâng cao chất lượng của một nhóm các trường đại học hàng đầu tại Trung Quốc. Trước sáng kiến này, Trung Quốc từng triển khai các chương trình “211” và “985”, bắt đầu từ những năm 1990. Giáo sư Simon Marginson, chuyên gia về giáo dục đại học tại Đại học Oxford, nhận định: “Nếu không có những chương trình này, phép màu của Trung Quốc trong lĩnh vực khoa học đại học đã không thể xảy ra.”
Chiến lược tương tự cũng được một số quốc gia châu Á khác áp dụng, dù chưa đạt được nhiều thành công như kỳ vọng. Ấn Độ, chẳng hạn, đã giới thiệu chương trình Các Viện Đại học Xuất sắc (Institutes of Eminence – IoE) vào năm 2018, với mục tiêu đưa một số trường đại học công lập và tư thục lên tầm cao mới.
Tuy nhiên, chương trình IoE gặp rất nhiều khó khăn ngay từ ban đầu, và sau tám năm triển khai, nhiều ý kiến tỏ ra hoài nghi về lợi ích thực sự mà 12 trường đại học được lựa chọn nhận được từ sáng kiến này – đặc biệt khi chỉ các trường công lập mới được hỗ trợ tài chính bổ sung. Trong ngân sách mới nhất của Ấn Độ, nguồn kinh phí dành cho chương trình này đã bị cắt giảm tới 74%, cho thấy chính phủ có thể đang chuyển trọng tâm sang các ưu tiên khác.
Nhìn chung, trong bảng xếp hạng đại học châu Á năm nay, có 14 trường đại học của Ấn Độ cải thiện vị trí, trong khi 34 trường khác tụt hạng. Trường có thành tích cao nhất là Viện Khoa học Ấn Độ (Indian Institute of Science), xếp đồng hạng 38, giảm so với vị trí 32 vào năm ngoái. Trong số 5 trường IoE có mặt trong bảng xếp hạng của THE, hai trường tụt hạng so với năm 2024, hai trường giữ nguyên vị trí, và chỉ một trường cải thiện (Viện Công nghệ và Khoa học Birla, Pilani, hiện xếp trong nhóm 201-250).
Trong khi đó, một số trường đại học tham gia dự án Top Global University Project của Nhật Bản (thực hiện từ năm 2014 đến 2023) dường như đạt được kết quả khả quan hơn. Dự án này tài trợ bổ sung cho 37 trường đại học, tập trung đặc biệt vào việc tăng cường tính quốc tế hóa. Trong số này, kỳ vọng có 13 trường “Loại A” thiên về nghiên cứu sẽ lọt vào top 100 trường hàng đầu thế giới, còn các trường “Loại B” được định hướng trở thành các đại học quốc tế hơn.
Phân tích cho thấy kể từ năm 2016, các trường Loại A đã có sự cải thiện đáng kể trong bảng xếp hạng của THE, trong khi các trường Loại B lại liên tục tụt hạng, với tốc độ tương đương các trường đại học Nhật Bản không tham gia chương trình này (xem biểu đồ trên). Một phần nguyên nhân có thể xuất phát từ mức hỗ trợ tài chính khác nhau dành cho từng nhóm: các trường Loại A được cấp khoảng 500 triệu yên (tương đương 100 tỷ đồng) mỗi năm, trong khi các trường Loại B chỉ nhận được từ 200 đến 300 triệu yên.
Chỉ có một trường đại học Nhật Bản, Đại học Tokyo, lọt vào top 10 bảng xếp hạng đại học châu Á năm nay, tiếp sau đó là Đại học Kyoto ở vị trí thứ 13. Trong khi hai trường này giữ nguyên vị trí so với năm trước, Đại học Tohoku tụt xuống một bậc, xếp thứ 21. Tiếp theo là Đại học Osaka, xếp đồng hạng 27, tăng từ vị trí thứ 28 năm ngoái, và Viện Công nghệ Tokyo, xếp đồng hạng 32, giảm từ vị trí thứ 29.
Ngay khi chương trình Top Global University Project kéo dài chín năm vừa kết thúc, Nhật Bản đã khởi động một chương trình mới vào năm 2022 trị giá tới 10 nghìn tỷ yên nhằm thúc đẩy sự xuất sắc trong giáo dục. Đến nay, mới chỉ có một cơ sở được lựa chọn tham gia chương trình này – đó là Đại học Tohoku. Trong khi đó, Đại học Tokyo, vốn lâu nay vẫn là trường đại học dẫn đầu của Nhật Bản tại cả bảng xếp hạng châu Á và thế giới, dù đã đăng ký nhưng lại không được lựa chọn, khiến nhiều người đặt câu hỏi phải chăng tiêu chí của chương trình này là quá khắt khe.
Giáo sư Futao Huang, thuộc Viện Nghiên cứu Giáo dục Đại học của Đại học Hiroshima, nhận xét: “Một số quốc gia như Nhật Bản và Ấn Độ dù đã triển khai các chương trình xuất sắc riêng nhưng chưa đạt được thành công như Trung Quốc.”
“Nguyên nhân chủ yếu nằm ở việc số lượng các nhà nghiên cứu trẻ của họ giảm sút, kinh phí đầu tư công cho lĩnh vực giáo dục đại học bị cắt giảm, mức độ quốc tế hóa của các trường chưa cao, nguồn tài chính thiếu ổn định, khả năng điều phối chính sách còn yếu, và việc tích hợp giữa chiến lược quốc gia và mục tiêu của từng trường còn hạn chế.”
Có vẻ như Trung Quốc đã thành công ở những điểm mà các quốc gia khác gặp khó khăn, chủ yếu nhờ vào sự ổn định cả về chính sách lẫn nguồn tài chính. Các phân tích cho thấy Đại học Thanh Hoa, trường hàng đầu Trung Quốc, nhận được nguồn đầu tư (từ chính phủ cũng như các nguồn khác) vượt xa những trường đại học hàng đầu của các quốc gia lân cận.
Thu nhập từ nghiên cứu trên mỗi giảng viên (đã điều chỉnh theo sức mua tương đương – PPP)
Số liệu từ bảng xếp hạng châu Á mới nhất cho thấy, thu nhập từ nghiên cứu trên mỗi giảng viên tại Đại học Thanh Hoa (đã điều chỉnh theo sức mua tương đương) đạt 955.000 USD (khoảng 24,2 tỷ đồng) vào năm 2022. So sánh với Đại học Quốc gia Seoul (SNU) của Hàn Quốc là 762.000 USD (khoảng 19,3 tỷ đồng), và Đại học Quốc gia Singapore (NUS) là 735.000 USD (khoảng 18,6 tỷ đồng) (xem biểu đồ trên).
Về dài hạn, Đại học Thanh Hoa cũng ghi nhận mức tăng trưởng thu nhập từ nghiên cứu vượt trội so với các trường khác, với mức tăng 120% trong chín năm qua. Đại học Quốc gia Singapore tăng 115%, còn Đại học Quốc gia Seoul tăng 105%.
Ngược lại, Viện Khoa học Ấn Độ (Indian Institute of Science) lại chứng kiến nguồn tài trợ giảm 21% trong cùng kỳ, dù đã được công nhận là Viện Đại học Xuất sắc (IoE) trong thời gian đó.
Giáo sư Huang tiếp tục nhấn mạnh: “Sự hỗ trợ tài chính ổn định, dài hạn cùng với các ưu tiên quốc gia rõ ràng, thể hiện qua những sáng kiến như chương trình Song nhất lưu, đã là yếu tố then chốt cho thành công của Trung Quốc.”
Tuy nhiên, một mối lo ngại phổ biến đối với các chương trình như Song nhất lưu là liệu việc đầu tư quá tập trung vào một nhóm nhỏ các trường đại học hàng đầu có làm chậm sự phát triển của phần còn lại.
Nếu các trường đại học trung bình và thấp hơn bị “bần cùng hóa” – khiến hoạt động giảng dạy, học tập yếu kém và nghiên cứu gần như không tồn tại – thì chiến lược này có thể phản tác dụng, giáo sư Marginson cảnh báo.
Chính nỗi lo này đã khiến Đài Loan chọn một con đường khác. Sáng kiến Học thuật Xuất sắc của Đài Loan được khởi động từ năm 2005 và đã nhiều lần điều chỉnh. Theo giáo sư Angela Yung-Chi Hou từ Đại học Chính trị Quốc gia Đài Loan, vào giữa những năm 2010, chính phủ Đài Loan đối mặt với sự phản đối từ những trường không được hưởng lợi từ chương trình.
Sau năm 2016, với việc thay đổi đảng cầm quyền, các ưu tiên quốc gia cũng thay đổi theo, chuyển sang cách tiếp cận “bình đẳng hóa” đối với các trường đại học, theo lời bà Hou. Khác với trước đây, tất cả các trường đại học Đài Loan đều có thể nộp đơn xin tài trợ trong khuôn khổ Dự án Nảy mầm Giáo dục Đại học. Tuy vậy, theo nghiên cứu của Hou, trên thực tế, chỉ một số ít trường đại học hàng đầu mới đủ điều kiện nhận tài trợ bổ sung từ các chương trình hỗ trợ nghiên cứu chuyên sâu.
Đại học Quốc gia Đài Loan (NTU) là trường đạt thành tích cao nhất của Đài Loan trong bảng xếp hạng châu Á năm nay, ở vị trí thứ 30, giảm so với vị trí 26 năm ngoái. Tổng cộng, 47 cơ sở giáo dục Đài Loan xuất hiện trong bảng xếp hạng.
Sau thay đổi chính sách lớn, thứ hạng của Đài Loan “giảm sút rất rõ rệt,” bà Hou nhận xét, củng cố thêm nhận định rằng để đạt đẳng cấp thế giới, cần có cơ chế quản trị hiệu quả và ổn định.
Điều này đặt ra cho các nhà hoạch định chính sách bài toán khó: nên đầu tư tập trung vào nhóm trường đại học hàng đầu để tạo ra hiệu quả rõ rệt, hay phân bổ nguồn lực rộng rãi hơn để đảm bảo công bằng?
Các chuyên gia phân tích tin rằng Trung Quốc sẽ khó thay đổi con đường hiện tại. Giáo sư Huang cho biết: “Các tài liệu chính phủ liên tục nhấn mạnh tầm quan trọng chiến lược lâu dài của các trường đại học này, và việc duy trì hỗ trợ tài chính vẫn là ưu tiên hàng đầu.”
Câu hỏi lớn là liệu Trung Quốc có thể tiếp tục đầu tư mạnh mẽ cho giáo dục đại học khi đối mặt với tăng trưởng kinh tế chậm lại và dân số già hóa.
“Không ai có thể chắc chắn về tương lai, nên mọi dự đoán đều chỉ là phỏng đoán,” giáo sư Marginson nhận xét. “Điều duy nhất chúng ta có thể nói là hiện tại, không có dấu hiệu nào cho thấy Trung Quốc sẽ giảm đầu tư cho giáo dục đại học, các trường đại học dẫn đầu và nghiên cứu khoa học – công nghệ.”
Ông nói thêm rằng, với việc khoa học và công nghệ đóng vai trò trung tâm trong các mục tiêu quốc gia của Trung Quốc, khả năng nước này từ bỏ chiến lược phát triển các trường đại học xuất sắc là rất thấp, “trừ khi hoàn toàn không còn lựa chọn nào khác.”
Dịch từ Times Higher Education
