Một cột mốc quan trọng đã được thiết lập cho hai nền tảng chia sẻ bản thảo khoa học tiền xuất bản (preprint) hàng đầu thế giới – bioRxiv và medRxiv. Vào ngày 11 tháng 3, các đồng sáng lập công bố rằng một tổ chức phi lợi nhuận mới, openRxiv, sẽ chính thức tiếp quản và vận hành hai nền tảng này. Sự chuyển giao này không chỉ đánh dấu sự trưởng thành của các dự án mà còn khẳng định vai trò không thể thiếu của bản thảo tiền xuất bản trong quy trình công bố nghiên cứu sinh học và y học.
Được quản lý trước đây bởi Phòng thí nghiệm Cold Spring Harbor Laboratory (CSHL) tại New York, bioRxiv (ra mắt năm 2013) và medRxiv (ra mắt năm 2019) đã trở thành các nền tảng cốt lõi cho phép các nhà nghiên cứu chia sẻ bản thảo miễn phí trước khi được phản biện chuyên môn. Với bioRxiv tập trung vào khoa học sinh học (bao gồm thần kinh học, tin sinh học, và di truyền học) và medRxiv chuyên về y khoa, hai nền tảng này hiện thu hút hơn 11 triệu lượt đọc mỗi tháng. Theo thống kê, bioRxiv đã đăng tải khoảng 268.000 bản thảo từ hơn 970.000 tác giả, với 4.000 bản thảo mới mỗi tháng, trong khi medRxiv công bố gần 64.000 bản thảo từ hơn 380.000 tác giả, với khoảng 1.000 bài nộp mới hàng tháng.
Bản thảo tiền xuất bản không chỉ giúp các nhà khoa học nhận phản hồi sớm mà còn tăng cường khả năng hiển thị của nghiên cứu. Một khảo sát năm 2023 với hơn 7.100 tác giả cho thấy 77% đánh giá rằng việc đăng bản thảo tiền xuất bản đã nâng cao mức độ tiếp cận của công trình. Hơn nữa, các bản thảo này thường được công bố trực tuyến trong 2-3 ngày, cho phép nhà nghiên cứu trích dẫn chúng trong hồ sơ xin tài trợ mà không phải chờ đợi quy trình phản biện kéo dài.
Sự ra đời của openRxiv phản ánh tầm nhìn dài hạn nhằm đảm bảo tính bền vững và minh bạch cho hai nền tảng. Tổ chức này được hỗ trợ bởi khoản tài trợ 16 triệu USD từ Sáng kiến Chan Zuckerberg (CZI), bổ sung cho tổng số 31,7 triệu USD mà CZI đã đóng góp từ năm 2017, cùng với sự hỗ trợ từ các tổ chức học thuật và từ thiện tại Hoa Kỳ và châu Âu. openRxiv sẽ được điều hành bởi một hội đồng quản trị và một hội đồng cố vấn khoa học và y khoa, với trọng tâm là cải thiện trải nghiệm người dùng và xây dựng lộ trình phát triển rõ ràng.
Richard Sever, đồng sáng lập bioRxiv và medRxiv, hiện là Giám đốc Khoa học và Chiến lược tại openRxiv, nhấn mạnh: “Các nền tảng này đã trở nên quan trọng đến mức cần một tổ chức độc lập để đảm bảo tính bền vững lâu dài, thay vì chỉ là một dự án phụ trong một đơn vị nghiên cứu.” Tương tự, Katie Corker, giám đốc điều hành của ASAPbio, nhận định rằng bản thảo tiền xuất bản là “trụ cột của hệ sinh thái xuất bản khoa học,” đặc biệt trong bối cảnh lo ngại về quyền kiểm soát thông tin khoa học.
Sự chuyển giao sang openRxiv không làm thay đổi trải nghiệm của tác giả và độc giả trong ngắn hạn, nhưng mở ra cơ hội nâng cấp dịch vụ. Với đội ngũ chuyên trách, openRxiv có thể tập trung vào cải thiện giao diện, tăng cường tính tương tác, và mở rộng các chương trình hỗ trợ nghiên cứu. Việc Quỹ Gates Foundation yêu cầu các nhà nghiên cứu công khai bản thảo tiền xuất bản và 25% trường đại học tại Hoa Kỳ công nhận chúng trong xét thăng chức là minh chứng cho sự phổ biến ngày càng tăng của mô hình này.
Tuy nhiên, cần lưu ý rằng bản thảo tiền xuất bản vẫn chưa được phản biện chính thức, do đó việc sử dụng chúng đòi hỏi sự cẩn trọng để tránh lan truyền thông tin chưa được xác thực. openRxiv dự kiến sẽ tiếp tục hợp tác với cộng đồng khoa học để đảm bảo chất lượng và độ tin cậy của các bản thảo.
Sự ra đời của openRxiv đánh dấu một chương mới trong hành trình phát triển của bioRxiv và medRxiv, khẳng định cam kết về tính mở, minh bạch, và bền vững trong xuất bản khoa học. Với sự hỗ trợ tài chính mạnh mẽ và đội ngũ lãnh đạo chuyên nghiệp, openRxiv hứa hẹn sẽ nâng tầm vai trò của bản thảo tiền xuất bản, mang lại lợi ích lâu dài cho cộng đồng nghiên cứu toàn cầu.
Lược dịch từ Nature
