Trong năm thứ ba của chương trình tiến sĩ, có lần Ehsan Hamzehpoor ngồi lặng trong phòng thầy hướng dẫn, mặt đỏ bừng vì lo lắng, lời nói cứ tuôn ra không dừng lại được. Suốt nửa giờ đồng hồ ấy, anh trút hết tất cả: áp lực, hoài nghi và cảm giác mình chẳng thuộc về thế giới học thuật. Anh sợ thầy sẽ thất vọng. Thế nhưng, thay vì trách mắng, thầy chỉ kiên nhẫn lắng nghe, rồi nhẹ nhàng nói một câu mà anh nhớ mãi “Em ở đây để học cách đi xe đạp, chứ không phải để phát minh ra chiếc xe đạp”. Câu nói ấy như một điểm sáng, giúp anh thay đổi hoàn toàn cách nhìn về con đường mình đang đi.
Là người đầu tiên trong gia đình vào đại học, Hamzehpoor luôn mang trong mình áp lực mở đường, phải gánh vác những kỳ vọng chưa ai từng trải qua. Khi nộp đơn vào cao học, anh cố gắng tỏ ra như một nhà nghiên cứu đã trưởng thành, độc lập và thành công. Dần dần, anh tự tin rằng đó mới là cách duy nhất để được công nhận.
Thế nhưng, thực tế của chương trình tiến sĩ nhanh chóng chứng minh điều ngược lại. Những thử thách học thuật dồn dập, cú sốc văn hóa và gánh nặng tài chính khi du học khiến mọi thứ thêm chồng chất. Anh chỉ vừa đủ điểm qua các môn năm đầu và hồ sơ xin học bổng liên tiếp bị từ chối trong hai năm sau đó. Trong khi đồng nghiệp và các nghiên cứu sinh sau tiến sĩ xung quanh đều đặn công bố nghiên cứu, dự án của anh lại dậm chân tại chỗ. Mỗi ý tưởng mới dường như đều kết thúc trong bế tắc. Có lúc, anh có cảm giác mình đang chạy một cuộc đua bất tận, xuất phát muộn và luôn bị bỏ lại phía sau.
Dù vậy, gia đình và bạn bè vẫn không ngừng động viên, nhắc anh rằng anh đã đi được một chặng đường dài và vượt qua biết bao khó khăn. Một cố vấn ở trường khuyên anh thôi đừng so sánh với người khác, rằng chỉ riêng việc trở thành nghiên cứu sinh tiến sĩ cũng đã là một thành tựu lớn. Nhưng ngay cả như vậy, bóng mờ của sự hoài nghi không ngừng quay lại, khiến anh tin rằng mình vẫn thiếu sót ở những điều căn bản nhất.
Mặc dù thầy hướng dẫn luôn ủng hộ, Hamzehpoor vẫn ngần ngại chia sẻ những khó khăn. Anh sợ sẽ bị nhìn như một kẻ thất bại. Phải mất tám tháng chịu đựng trong im lặng và nhờ sự khích lệ bền bỉ từ gia đình, anh mới đủ can đảm để mở lời. Và chính khoảnh khắc ấy đã thay đổi mọi thứ.
Những lời thầy nói giúp anh nhận ra ý nghĩa thật sự của hành trình tiến sĩ. Việc chạy theo năng suất hay tìm cách làm điều “đột phá” ngay từ đầu hóa ra chỉ khiến anh lạc lối. Thứ quan trọng nhất mà bậc học này mang lại chính là học cách làm nghiên cứu và học cách trưởng thành.
Từ đó, anh bắt đầu tìm đến thầy và đồng nghiệp để xin góp ý sớm hơn, chia sẻ ý tưởng thay vì giữ cho riêng mình. Công việc nhờ vậy tiến triển rõ rệt. Anh dần thoát khỏi ám ảnh về số lượng công bố, và thay vào đó xem mỗi dự án, bất kể kết quả ra sao, đều là một bước tiến trong học thuật và một câu chuyện đáng để kể. Hai năm sau cuộc trò chuyện bước ngoặt ấy, anh bảo vệ thành công luận án tiến sĩ, mang theo vô số trải nghiệm quý báu, một mạng lưới đồng nghiệp tận tâm và một bản CV khiến anh tự hào.
Khi bước vào giai đoạn nghiên cứu sau tiến sĩ, anh lại nhớ tới ẩn dụ của thầy: đây là lúc anh thực sự rèn luyện thành thạo “kỹ năng đi xe”, đồng thời chuẩn bị công cụ để một ngày có thể “tự chế tạo chiếc xe đạp của riêng mình”. Thay vì mải miết chạy theo năng suất, anh làm việc sát sao với người hướng dẫn mới để trau dồi những kỹ năng cốt lõi: kỹ thuật phòng thí nghiệm, viết đề tài xin tài trợ và lãnh đạo nhóm. Trong quá trình đó, nghiên cứu của anh cũng tiến triển đầy ý nghĩa. Anh tìm ra một phát hiện mới, một “bản khung” cho chiếc xe đạp, đặt nền tảng để thế hệ nghiên cứu sinh tiếp theo tiếp tục cải tiến và nâng cao kỹ năng của họ.
Giờ đây, khi chuẩn bị xây dựng nhóm nghiên cứu riêng, anh cảm thấy đã sẵn sàng để thiết kế, “tạo ra” chiếc xe đạp của chính mình và thậm chí không chỉ dừng lại ở một chiếc. Quan trọng hơn cả, anh biết rằng điều đầu tiên anh muốn nhắn nhủ với các nghiên cứu sinh chính là: Nhiệm vụ căn bản nhất của họ không phải phát minh ra chiếc xe, mà là học cách đi xe.
Dịch từ Science
