Chất lượng bình duyệt học thuật hiện nay
Năm ngoái (2024), một bài báo trên USA Today đã thu hút sự chú ý của người đọc: “Chiều dài dương vật đã tăng thêm 24cm trong những thập kỷ gần đây. Điều này không phải là một tin tốt”. Vấn đề là bài báo này không hề đi tới một kết quả cuối cùng mà lại liên kết tới bài quảng bá của trường Y Standford. Tuy nhiên, ở bài báo gốc có tiêu đề “Xu hướng theo thời gian trên toàn cầu về độ dài dương vật: Tổng quan và phân tích tổng hợp”, tác giả đã đưa ra kết quả cụ thể: “độ dài dương vật khi cương đúng là đã tăng thêm 24% trong vòng 29 năm qua”.
Mặc dù đã có kết quả cụ thể, nhưng bài báo này vẫn có một số vấn đề nhất định. Thứ nhất, các tác giả đã khẳng định rằng bài báo chỉ dẫn các nghiên cứu mà các tác giả thực hiện đo lường. Nhưng trong số đó, ít nhất ba nghiên cứu lớn mà họ trích dẫn lại dựa trên sự tự báo cáo, điều mà hiển nhiên là không đáng tin cậy. Thứ hai, bài báo không hề có một phương pháp đo lường nhất quán nào. Nội dung bài báo thậm chí hầu như không đề cập cụ thể đến cách đo, khiến việc so sánh trở nên bất khả thi. Cuối cùng, các tác giả bài báo đã thổi phồng số người được hỏi. Các tác giả này đã nhận được phản hồi của bạn đọc và phản hồi một cách thiện chí. Tuy nhiên, sau tám tháng kể từ ngày công bố bài báo, vẫn chưa hề có một bản đính chính nào được đưa ra.
Những lỗ hổng trong bình duyệt học thuật hiện nay
Điều khiến nghiên cứu này khác biệt hẳn với các nghiên cứu sai sót bị phát hiện trong những năm gần đây. Nghiên cứu này là dạng nghiên cứu tổng hợp – một tiêu chuẩn vàng trong giới khoa học. Nếu ngay cả những nghiên cứu tổng hợp, vốn được thiết kế để loại bỏ những thí nghiệm kém chất lượng, lại có nhiều sai sót cơ bản như vậy, thì khoa học đang gặp rắc rối nghiêm trọng hơn chúng ta tưởng.
Trường hợp thậm chí còn tệ hơn trong các ngành nhân văn. Các nhà sử học và văn học trích dẫn sai ngữ cảnh một cách tùy tiện mà không bị xử lý. Các diễn giải thường thiếu chính xác. Các bằng chứng trong các văn bản thường bị chọn lọc mang tính một chiều, các đoạn trích dẫn thường bị cắt xén ở chỗ tiện nhất.
Bài học rút ra là bạn đọc nên đọc bài với tâm thế nghi ngờ. Tuy nhiên, ít nhất người phản biện cũng nên kiểm tra xem là các tài liệu sử dụng trong bài có đúng không. Nếu một giáo sư văn học có thể nhận ra các lỗi nghiêm trọng trong bài nghiên cứu nói trên, thì không có lý do nào các phản biện học thuật lại không thể thấy.
Vấn đề nữa trong bình duyệt là công việc này không được đánh giá cao trong quá trình xét lên chức danh. Việc tiến hành bình duyệt nghiêm túc là một công việc âm thầm và không được vinh danh. Các tác giả sẽ được ghi nhận nhiều hơn nếu viết ra những bài báo có tiêu đề giật gân, dù cho quy trình phản biện chặt chẽ là điều cần thiết để thành tựu cá nhân có ý nghĩa.
Đề xuất cải cách hệ thống bình duyệt học thuật
Thứ nhất, tốt hơn hết là nên khôi phục một lưới kiểm duyệt đáng tin cậy trước khi xuất bản. Một phản biện học thuật tốt sẽ không dừng lại ở việc lướt qua bản thảo để có thể tiếp tục việc khác. Cũng không phải là bác bỏ một bài viết chỉ vì không thích kết quả. Phản biện tức là đảm nhận vai trò của người hướng dẫn, kiểm tra kỹ lưỡng công trình và đưa ra các đề xuất chỉnh sửa, hào phóng và mang tính phản biện. Về mặt bản chất mà nói, đó là một hình thức giảng dạy.
Thứ hai là cần nâng cao vai trò của người phản biện bằng cách công khai tên của họ, và lý tưởng nhất là cả bản nhận xét, như một số tạp chí đã làm. Người phản biện ẩn danh không được công nhận công sức của mình công khai, nhưng ngược lại, họ cũng không bị ảnh hưởng gì nếu chấp nhận công trình kém chất lượng. Cả hai trường hợp trên đều không khuyến khích việc đánh giá cẩn thận. Ẩn danh chỉ nên được dùng trong các trường hợp đặc biệt, ví dụ như người phản biện lo ngại việc bị ảnh hưởng khi bình duyệt các bài nghiên cứu có chủ đề nhạy cảm, hoặc các học giả trẻ lo ngại khi phải bình duyệt các tiền bối trong ngành.
Việc phản biện công khai sẽ đem lại hai kết quả lớn là sự kỹ lưỡng và lịch thiệp. Hơn nữa, người phản biện sẽ bước vào một nền kinh tế danh tiếng, nơi sức mạnh của mạng xã hội học thuật được phát huy. Các tạp chí cũng nên dành ra một không gian cho độc giả bình luận về các công trình đã được công bố, bao gồm cả ý kiến về phản biện, giúp nhận ra những bài nào là phản biện có chất lượng.
Tiếp theo, các biên tập viên của các tạp chí không nên mời lại những phản biện đã nhiều lần bỏ qua những sai sót nghiêm trọng – điều này có thể xác định được thông qua đánh giá sau xuất bản. Ngược lại, những phản biện chất lượng cao nên được tính là một phần của học thuật, không nên coi việc này chỉ là dịch vụ cho nghề. Nếu đánh giá sách được coi là một mục riêng trong CV, thì bình duyệt cũng nên được nhìn nhận như vậy.
Dịch từ Times Higher Education
