Có vài giáo sư khoa học khá hài hước. Dĩ nhiên, tiêu chuẩn cho sự “hài hước” của họ cũng không quá cao. Nhưng trong bối cảnh của một buổi giảng, mỗi cái nháy mắt, lời nói bông đùa, tham chiếu văn hóa đại chúng hay khoảnh khắc giáo sư buột miệng chửi thề đều trở thành một “màn biểu diễn” làm cả lớp chú ý trong vài giây. Người học có thể quên phần lớn kiến thức mà họ đã học, nhưng sẽ không bao giờ quên vị giáo sư từng kể rằng ông đã rút ra bài học phải cẩn thận khi hỏi nhân viên trong một hiệu sách: “Bạn có British Tits không?” (British Tits – vừa là tên một loài chim, vừa mang nghĩa hàm ý nhạy cảm).
Nhiều người muốn trở thành một giáo sư khoa học hài hước. Khi tự mình giảng dạy các khóa học khoa học, họ đã cố gắng lồng ghép yếu tố hài hước vào bài giảng và các buổi thực hành. Tiếng cười không hẳn là mục tiêu chính, nhưng sự hài hước mang lại phản hồi tức thì và rõ ràng. Họ có thể nghe thấy sinh viên cười, nhưng lại không thể nghe thấy sinh viên đang thực sự học, trừ khi có ai đó thốt lên, vỗ trán và cắm cúi ghi chép một cách hăng hái. Vì thế, sau mỗi buổi học, họ thường cảm thấy thành công của cả ngày phụ thuộc nhiều vào việc sinh viên có cười hay không, cũng như việc họ có học được gì hay không.
Đồng thời, nhiều giáo sư nhận thấy mình mắc kẹt trong trạng thái nửa tội lỗi, tự hỏi liệu những nỗ lực trở thành một giáo sư khoa học thân thiện có phải chỉ là cách thỏa mãn bản thân, để cảm thấy được yêu mến, hơn là một kỹ thuật sư phạm hiệu quả. Họ đặc biệt nghi ngờ điều này khi một sinh viên có vẻ rất thích thú trong lớp lại trượt bài kiểm tra, hoặc trong bài luận thể hiện sự thiếu hiểu biết hoàn toàn về một chủ đề mà cả lớp vừa đùa cợt mà họ đã lầm tưởng rằng sinh viên đã thực sự học được.
Một số giáo sư đã không giảng dạy trong một thời gian dài, nhưng họ bắt đầu suy nghĩ lại về vấn đề này khi một bài báo mới được công bố trên máy chủ tiền ấn phẩm bioRxiv, với tiêu đề “Các giảng viên có hài hước không? Mối liên hệ giữa sự hài hước của giảng viên và cảm xúc của sinh viên trong các khóa học thực hành ở bậc đại học.” Sau khi phân tích các bài giảng từ 48 khóa học và phỏng vấn 462 sinh viên, các nhà nghiên cứu kết luận rằng “những sinh viên cảm nhận giảng viên của mình hài hước thì báo cáo nhiều cảm xúc tích cực hơn và ít cảm xúc tiêu cực hơn.” Nói cách khác, tiếng cười mang lại cảm giác dễ chịu hơn lối diễn đạt học thuật.
Bài báo cũng kết luận điều mà ai cũng biết về mặt lí thuyết nhưng trong thực tế lại thường quên: sự hài hước mang tính chủ quan. Các nhà nghiên cứu đã ghi lại hàng giờ giảng dạy, xem xét bản chép lại và ghi chú những đoạn mà họ cho là nỗ lực tạo không khí vui vẻ. Tuy nhiên, khi họ yêu cầu sinh viên đánh giá mức độ hài hước trong các bài giảng, họ phát hiện ra một khoảng cách đáng kể giữa những gì họ cho là buồn cười và những gì sinh viên thực sự thấy hài hước.
Không phải là phóng đại khi nói rằng một bản chép lại từ ghi âm bài giảng đã tước bỏ đi cảm giác toàn diện, then chốt của việc ngồi trong giảng đường. Trong một căn phòng đầy sinh viên đang hoảng sợ vì kỳ thi sắp tới, hoặc bực tức vì bộ bài tập hôm qua quá dài, sự nhẹ nhàng pha trò lại trở thành vô tâm đối với sinh viên. Hoặc có lẽ, quan trọng nhất, sinh viên có thể bỏ lỡ một câu đùa nếu họ đang bận rộn cố gắng tiếp thu kiến thức khoa học.
Nghiên cứu không hỗ trợ trả lời câu hỏi mà các giáo sư trăn trở: nó chỉ xem xét mối quan hệ giữa sự hài hước và cảm xúc của sinh viên, nhưng không gắn kết trực tiếp những cảm xúc này với thành công học tập. Thay vào đó, nghiên cứu trích dẫn các công trình liên hệ “hành vi tạo sự gần gũi của giảng viên” (như kể chuyện cười) với “sự tham gia học tập.” Nếu mục tiêu là mang lại cho sinh viên một trải nghiệm lớp học dễ chịu, thì hiển nhiên giáo viên nên cố gắng khiến họ mỉm cười. Tuy nhiên, nghiên cứu mà các giáo sư muốn thấy lại là liệu sinh viên có học được nhiều hơn khi họ cảm thấy hạnh phúc hay không.
Nhiều người vẫn còn giữ những cuốn vở cũ thời đại học. Sau nhiều năm, họ mở chúng ra và hoài niệm những kiến thức khoa học họ từng biết và đã quên sạch. Đồng thời, học cũng cố gắng tìm mối liên hệ nào đó giữa những kiến thức họ nhớ rõ nhất với những giảng viên mà họ từng thấy hài hước nhất. Kết quả là họ nhớ về giảng viên cũng ít như nhớ về môn học. Tuy nhiên, điều họ tìm thấy lại là rất nhiều câu đùa không nằm trong nội dung bài giảng, mà nằm ở lề trang vở.
Hiệu quả của sự hài hước trong giảng dạy có lẽ cũng chẳng phức tạp hơn thế: học sinh trân trọng sự hài hước trong giờ khoa học bởi vì, ít nhất trong chốc lát, giảng viên ngừng “lảm nhảm.” Có lẽ bài học ở đây là: khoa học vốn khó, bài giảng có thể nhàm chán, và dù chúng ta không thể biến mọi tiết học thành một buổi diễn xuất sắc, thì ít nhất ta có thể nhớ rằng sinh viên sẽ đánh giá cao nếu ta thêm vào điều gì đó, dù nhỏ bé như một câu đùa, để tạm ngưng mạch giảng khô khan.
Lược dịch từ Science
