Éo le và đau đớn
Lịch sự đấu tranh cho tự do học thuật thế giới sau này có lẽ sẽ ghi nhận “Tiếq Việt” của PGS Bùi Hiền là sự kiện éo le bậc nhất. Éo le là bởi ở các sự kiện khác, chủ yếu là giới cầm quyền hoặc tôn giáo đàn áp các nhà nghiên cứu trong việc cất lên tiếng nói của mình. Với “Tiêq Việt”, những người lên tiếng, cấm cản, thoá mạ, sỷ nhục Bùi HIền lại chủ yếu là người dân. Và cái éo le này thực tế đã chuyển hoá thành đau đớn khi mà trong những người chụp mũ ông lại có cả các đồng nghiệp (trong và ngoài nước) thuộc cộng đồng học thuật
Thành công ngoài mong đợi
Mặc cho những lời mạ lị vô lối được lan truyền rất nhanh đặc biệt trên mạng xã hội, có thể nói nỗ lực cải cách tiếng Việt của Bùi Hiền đã có những thành công bước đầu mà nhiều người có cùng chí hướng với ông như Nguyễn Văn Vĩnh ngay Nguyễn Ngu Í không thể có được. Không thể phủ nhận một thực tế rằng “Tiếq Việt” của Bùi Hiển với những quy tắc viết của ông đã được sử dụng khá rộng rãi; đã có nhiều phần mềm nhanh chóng được viết ra nhằm dịch “Tiếq Việt” của Bùi Hiền với tiếng Việt truyền thống chỉ trong mấy tuần ngay sau khi sự kiện được công luận chú ý. Thậm chí, trong những người sử dụng, lại có rất nhiều người phản đối ông.
Hữu dụng và cảm xúc
Trong phần này, xin thử lý giải hiện tượng này: phàm con người ta khi sử dụng bất kỳ một sản phẩm, dịch vụ nào đó cũng là vì mức độ hữu dụng và cảm xúc mà nó đem lại. Khi ta mặc một chiếc áo khoác trong ngày đông lạnh giá, tính hữu dụng là việc chiếc áo ủ ấm cho ta; còn tính cảm xúc là ở chỗ chiếc áo đẹp và ta cảm thấy mình tự tin khi đi ra đường. Tương tự, khi ta bỏ tiền ra mua chiếc IPhone mới, tính hữu dụng là ở các tính năng của chiếc điện thoại, cảm xúc là ở chỗ ta muốn là một trong những người dùng đầu tiên và ta sẽ tự hào vì nó.
Quay lại với “Tiêq Việt”, đã có rất nhiều học giả chỉ ra những vấn đề liên quan đến tính hữu dụng. Để nếu muốn sử dụng nó rộng rãi, chắc Bùi Hiền và những người nối gót ông còn phải cải tiến và nỗ lực nhiều.
Mặc dù vậy, “Tiếq Việt” dường như lại mang lại nhiều cảm xúc cho khá nhiều người dùng nó. Phổ biến nhất là cảm xúc “vui đùa”. Nhiều người đã dùng lối viết mới của Bùi Hiền nhưng lại đọc theo cách cũ để đơn giản là có một vài giây vui vẻ (ví dụ phổ biến nhất có lẽ là cặp câu: Cô ấy đang gặp phải một trục trặc lớn và Kô ấy daq gặp fải một cụk cặk lớn ).
Với những người phản đối Bùi Hiền, như trong 1 bài phỏng vấn gần đây, chính Bùi Hiền đã phải thốt lên: “Tôi thấy nhiều người rất mâu thuẫn bởi trên mạng xã hội họ chê lên chê xuống, bảo khó học nhưng buồn cười là sau đêm đầu tiên, họ đã dùng chính chữ của tôi để chửi tôi!” Như vậy, tính cảm xúc ở đây dường như là chính là sự hả hê, khoái trá vì được sỉ nhục/chế nhạo người khác?
Bosman
Lịch sử đã ghi nhận nhiều trường hợp anh hùng bất đắc dĩ. Bosman là một ví dụ. Năm 1990, cầu thủ 26 tuổi Jean-Marc Bosman bị CLB Liege đầy xuống đội trẻ và cắt 2/3 lương. Sau đó anh được liên hệ tới Pháp nhưng Liege chơi khó, hét giá chuyển nhượng của anh trên trời, đầu tiên là 250,000 EU, sau đó tăng thành 400,000 EU. Không chấp nhật bất công, Bosman đã đấu tranh không ngừng nghỉ trong suốt 5 năm, kiện CLB Liege, thậm chí cả UEFA và FIFA ra toà để rồi năm 1995, đạo luật Bosman được ra đời cho phép người lao động được tự do ra đi khi hết hợp đồng. Bosman thắng kiện nhưng sự nghiệp cầu thủ của anh cũng ra đi, nhưng anh cũng đã hoàn thành sứ mệnh người hùng của mình, đem lại lợi ích cho hàng trăm triêu người sau đó.
Tự do
Bùi Hiển đang đứng trước cơ hội có phần giống Bosman năm xưa. Ông đã tuyên bố sẽ cố gắng làm hết sức để Tiếq Việt của ông được phổ biến. Dự định này có lẽ là khó, bởi những khiếm khuyết về tính hữu dụng của nó đã được giới chuyên môn chỉ ra mà ông chắc khó lòng xử lý được nhanh, cũng như chi phí chuyển đổi quá lớn nếu bắt tất cả mọi người đều chuyển đổi. Mặc dù vậy, nếu Bùi Hiền chọn cách gán Tiếq Việt của ông với 1 giá trị cảm xúc, mà ở đây cụ thể là tinh thần chiến đấu của một nhà khoa học đòi được quyền tự do học thuật nói riêng; hay một công dân đòi được quyền tự do mở miệng nói chung thì có lẽ công trình của ông sẽ được đón nhận. Những người đón nhận nó, chắc chắn cũng sẽ đồng thời vui vẻ đón nhận những khiếm khuyết về tính hữu dụng của nó – như người viết bài này chả hạn.
