Dựa trên một nghiên cứu về cách các công trình nghiên cứu được trích dẫn trên các phương tiện truyền thông quốc gia và địa phương, Andy Tattersall cho thấy rằng nghiên cứu thường bị trình bày sai lệch hoặc không đầy đủ trên các phương tiện truyền thông, đồng thời đề xuất rằng việc thiết lập các tiêu chuẩn cộng đồng tốt hơn trong việc liên kết đến nghiên cứu gốc có thể giúp cải thiện mức độ tin cậy đối với báo chí chính thống.
Đối với các nhà nghiên cứu muốn công trình của mình được công chúng biết đến rộng rãi, truyền thông vẫn là con đường hiệu quả nhất. Điều này càng trở nên rõ ràng trong thời kỳ đại dịch COVID-19, khi nhiều nhà khoa học xã hội và khoa học tự nhiên trở nên nổi tiếng nhờ được truyền thông đưa tin thường xuyên. Nghiên cứu, đặc biệt là trong lĩnh vực y tế, vẫn tiếp tục cung cấp một nguồn nội dung tin tức ổn định cho đông đảo khán giả. Tuy nhiên, phần lớn những tin tức này thường thiếu các liên kết then chốt đến nghiên cứu gốc, hoặc thậm chí không nêu rõ ai là tác giả, đơn vị xuất bản hay tổ chức tài trợ cho nghiên cứu đó.
Mạng xã hội từng được kỳ vọng sẽ là phương tiện vượt qua truyền thông chính thống để tiếp cận công chúng rộng rãi. Tuy nhiên, mặc dù điều này có thể đúng với một nhóm nhỏ các học giả nổi tiếng, những động lực này thường vẫn phụ thuộc vào mối quan hệ sẵn có với truyền thông truyền thống. Thứ bậc này dường như càng được củng cố khi mạng xã hội ngày nay trở nên phân mảnh và là một không gian độc hại hơn đối với nhiều học giả. Do đó, truyền thông truyền thống vẫn đóng vai trò là người gác cổng và khuếch đại quan trọng cho nghiên cứu học thuật.
Vì vậy, việc hiểu rõ quá trình vốn thường mơ hồ mà qua đó nghiên cứu được truyền thông lựa chọn và sử dụng trong các lĩnh vực khác nhau là điều rất quan trọng. Để tìm hiểu vấn đề này, chúng tôi đã khảo sát một mẫu nghiên cứu có ít nhất một tác giả đến từ Đại học Sheffield và đã được trích dẫn trên các phương tiện truyền thông quốc gia hoặc địa phương. Chúng tôi thu thập dữ liệu từ Altmetric.com để kiểm tra xem bài báo có bao gồm thông tin hỗ trợ nào giúp người đọc tiếp cận nghiên cứu gốc và những người đứng sau nó hay không. Những thông tin này bao gồm liên kết đến bất kỳ tác giả nào, tổ chức của họ, tạp chí xuất bản hoặc tổ chức tài trợ nghiên cứu. Chúng tôi cũng xem xét mức độ mà các nghiên cứu này được xuất bản dưới hình thức truy cập mở.
“Các trang tin tức quốc gia có khả năng đưa liên kết đến bài nghiên cứu gốc làm nền tảng cho câu chuyện tin tức cao hơn.”
Sự khác biệt giữa các mẫu tin tức quốc gia và địa phương là rất đáng chú ý. Các trang tin tức quốc gia có xu hướng đưa liên kết đến bài nghiên cứu gốc làm nền tảng cho câu chuyện tin tức cao hơn. Các bài viết về nghiên cứu trên truyền thông quốc gia cũng mang tính “hữu cơ” hơn. Nhiều khả năng là bài viết gốc do các nhà báo trực tiếp viết và được ghi tên tác giả rõ ràng. Điều này thể hiện ở cách trích dẫn mang tính riêng biệt hơn. Ví dụ, các tác giả của The Guardian như Henry Nicholls và George Monbiot thường xuyên cung cấp trích dẫn học thuật đầy đủ ở cuối bài viết của họ. Đây phải là thông lệ chuẩn, nhưng nó yêu cầu những người viết thông cáo báo chí phải bao gồm trích dẫn định dạng chuẩn kèm liên kết như bước đầu tiên cơ bản.
Trong khi đó, tin tức địa phương lại tuân theo một mô hình khác, có thể là do họ phụ thuộc vào các hãng tin để lấy nội dung. Phần lớn tin tức địa phương dựa vào việc sao chép và dán nội dung từ các dịch vụ tin tức thuê bao như PA News – hãng thông tấn quốc gia của Vương quốc Anh. Bất kỳ ai đã truy cập trang web tin tức địa phương trong những năm gần đây đều dễ nhận thấy chúng đầy các cửa sổ bật lên và liên kết đến quảng cáo hoặc các trang thương mại. Do mô hình kinh doanh này, các bài viết trên báo địa phương thường không có hoặc rất ít liên kết đến nghiên cứu và các cá nhân đứng sau công trình đó. Việc liệu thực tiễn này và sự thiếu thông tin có bắt nguồn từ chính thông cáo báo chí của các tổ chức học thuật và nhà xuất bản hay không vẫn còn là điều cần tranh luận.
“Phần lớn các bài đưa tin về nghiên cứu trên báo chí địa phương dựa vào việc sao chép và dán nội dung từ dịch vụ thuê bao do hãng thông tấn quốc gia của Vương quốc Anh, PA News, cung cấp.”
Thêm vào đó, chúng tôi phát hiện rằng các bài báo địa phương về nghiên cứu thường được phân phối đồng thời trên nhiều trang tin khác nhau thuộc sở hữu của một vài nhà xuất bản. Do đó, nếu một hệ thống phân phối lại cùng một nội dung trên các nền tảng tin tức của họ, thì những thực hành không tốt cũng sẽ bị sao chép theo. Một giải pháp cho vấn đề này là chèn một trích dẫn đã được định dạng sẵn, kèm theo liên kết, tốt nhất là liên kết đến phiên bản truy cập mở, ở cuối bài viết. Cách làm này giúp các cơ quan truyền thông địa phương vẫn có thể liên kết đến các trang bên thứ ba, đồng thời cung cấp tùy chọn để độc giả tiếp cận trực tiếp với bài nghiên cứu gốc, đặc biệt khi bài đó là truy cập mở.
Khác với mẫu tin tức quốc gia, phương tiện truyền thông địa phương lại có xu hướng nêu rõ nhà xuất bản, tác giả và tổ chức học thuật, nếu không muốn nói là liên kết đến bài báo tạp chí quan trọng. Điều này gián tiếp ủng hộ giả thuyết rằng truyền thông địa phương sao chép nội dung từ nguồn tin của PA, vì có khả năng các liên kết và thông tin liên hệ đã bị loại bỏ khỏi bản phát hành ban đầu khi được chia sẻ cho các tổ chức truyền thông địa phương.
Mặc dù không phải tất cả công chúng (và thậm chí nhiều nhà nghiên cứu) đều có đủ chuyên môn để hiểu toàn bộ nội dung nghiên cứu được công bố vượt ra ngoài bài viết tin tức, vẫn có rất nhiều người trong xã hội tò mò hoặc có lý do chính đáng để muốn tìm hiểu sâu hơn. Việc chỉ rõ nguồn nghiên cứu và loại bỏ các rào cản tiếp cận sẽ chỉ góp phần thúc đẩy sự lan tỏa tri thức trong xã hội.
Chúng tôi nhận thấy rằng, ở mức độ lớn, các phương tiện truyền thông thường không đưa liên kết đến các nghiên cứu truy cập mở, các nhà nghiên cứu, tổ chức học thuật và đơn vị tài trợ trong các bản tin của họ. Chỉ số độ tin cậy IPSOS (IPSOS Veracity Index), khảo sát mức độ tin tưởng của công chúng đối với các ngành nghề, cho thấy một sự tương phản rõ rệt giữa giới học thuật và giới báo chí. Các nhà khoa học thường được xếp hạng rất cao, ngang hàng với kỹ sư, y tá, bác sĩ và giáo viên. Ngược lại, ở cuối bảng là các chính trị gia, bộ trưởng và nhà báo, với chưa đến một phần ba số người được hỏi cho biết họ tin tưởng vào truyền thông. Giới học thuật không phải là “vị cứu tinh” cho báo chí quốc gia và địa phương, nhưng một mối quan hệ hợp tác chặt chẽ hơn giữa hai bên trong cách đưa tin về nghiên cứu trên báo in lẫn trực tuyến có thể giúp nâng cao vị trí của các nhà báo trong bảng xếp hạng niềm tin của công chúng.
Bất kể chúng ta có đang sống trong một “thế giới sự thật chủ quan” hay không, tin giả vẫn luôn chen lấn với các bài viết khoa học và thông tin có kiểm chứng để giành sự chú ý. Truyền thông có trách nhiệm truyền tải nghiên cứu đến xã hội một cách dựa trên bằng chứng. Trách nhiệm này đang bị cản trở, không chỉ bởi thiên kiến và lối làm báo sao chép, mà còn bởi sự thiếu hụt trích dẫn và liên kết đến nghiên cứu cùng những người đứng sau nó. Tình hình này có khả năng sẽ trở nên tồi tệ hơn khi công nghệ AI tạo sinh được sử dụng để tạo nội dung hàng loạt cho các trang web hoặc các trang tin không đáng tin cậy, với thông tin không có căn cứ hoặc bị “ảo giác”. Việc liên kết đến các công trình nghiên cứu, các nhà khoa học và đơn vị tài trợ sẽ có thể góp phần xây dựng lòng tin lớn hơn đối với báo chí khoa học và ngành truyền thông nói chung.
Trong chu kỳ tin tức 24/7, các nhà báo ngày càng chịu áp lực phải sản xuất nhiều nội dung hơn trong thời gian ngắn hơn, với ít nguồn lực hơn. Họ cũng có thể gặp áp lực từ phía biên tập trong việc không đưa liên kết vào bài viết, tuy nhiên việc cung cấp một trích dẫn được định dạng sẵn kèm theo liên kết đến bài nghiên cứu có thể là một bước đi đúng hướng. Chúng tôi đề xuất một danh sách kiểm tra dành cho giới học thuật, cán bộ truyền thông và nhà báo, nhằm đảm bảo họ cung cấp đầy đủ thông tin liên quan: đặc biệt là liên kết đến bài nghiên cứu, ưu tiên phiên bản truy cập mở qua nhà xuất bản hoặc kho lưu trữ học thuật.
Truyền thông vẫn là một nguồn tri thức thiết yếu đối với xã hội. Việc gắn kết các bài báo với nghiên cứu thực tế và những người tham gia thực hiện không chỉ có thể giúp xây dựng lòng tin vào ngành báo chí, mà còn hỗ trợ tác động xã hội của nghiên cứu học thuật và thúc đẩy một xã hội có hiểu biết hơn.
Dịch từ LSE
