Ai sẽ là người đứng tên đầu tiên? Câu hỏi về việc có nhiều hơn một tác giả đầu có thể dẫn đến những cuộc thương lượng căng thẳng. Các cuộc thảo luận thậm chí còn trở nên gai góc hơn khi quyết định ai trong số hai tác giả đầu sẽ được xếp ở vị trí đầu tiên. Tuy nhiên, những kết quả mới có thể giúp xoa dịu những cuộc thảo luận như vậy. Một nghiên cứu được công bố vào tháng hai cho thấy, không có bất lợi nào về mặt uy tín đối với việc chia sẻ vị trí tác giả đầu, ngay cả đối với người đứng thứ hai, ít nhất là trong điều kiện thực nghiệm (J. Decius và M. Schilbach, Scientometrics https://doi.org/pffg; 2025).
Miriam Schilbach, đồng tác giả của nghiên cứu và là nhà tâm lý học tổ chức tại Đại học Maastricht ở Hà Lan, cho biết: “Không có bất lợi nào khi chia sẻ công trạng. Đó không phải là điều chúng tôi mong đợi tìm thấy”. Bà và đồng tác giả chính – nhà tâm lý học tổ chức Julian Decius tại Đại học Bremen, Đức – đã xác định thứ tự tên bằng cách tung xúc xắc (Decius đã thắng).
Trước tiên, cần đề cập đến…
Tác quyền là “đơn vị tiền tệ” trong giới học thuật, và vị trí tác giả đầu tiên trong một công bố danh giá có thể ảnh hưởng lớn đến sự nghiệp của nhà nghiên cứu. Tầm quan trọng của vị trí này lớn đến mức vào năm 2002, hai nhà sinh học phân tử tại Đức đã đưa nhau ra tòa vì tranh chấp thứ tự tên trong danh sách tác giả.
Khi các dự án nghiên cứu ngày càng trở nên phức tạp và đòi hỏi sự hợp tác đa ngành, việc chia sẻ vị trí tác giả đầu tiên (hay còn gọi là đồng tác giả đầu) ngày càng phổ biến. Tuy nhiên, điều này cũng làm dấy lên lo ngại rằng người được liệt kê đầu tiên trong nhóm đồng tác giả đầu sẽ nhận được nhiều sự công nhận hơn, và rằng việc chia sẻ vị trí đầu tiên bị xem là kém giá trị hơn so với việc giữ vị trí đó một cách độc lập.
Để kiểm nghiệm những giả định này, hai nhà nghiên cứu Decius và Schilbach đã xây dựng một bản sơ yếu lý lịch (CV) cho một nhà vật lý thực nghiệm hư cấu tên là Kim Mueller. Họ mời khoảng 170 nhà nghiên cứu không thuộc lĩnh vực vật lý, phần lớn là các học giả trong ngành tâm lý học và quản trị, tham gia đánh giá hồ sơ này. Những người này được cho biết rằng Mueller đang ứng tuyển vào vị trí trợ lý giáo sư, và ba bài báo hàng đầu của ứng viên đều được công bố trên các tạp chí vật lý thực nghiệm danh tiếng.
Mỗi thành viên trong hội đồng đánh giá sẽ ngẫu nhiên nhận được một trong bốn phiên bản CV của Mueller. Trong đó, tên Mueller được liệt kê trên cả ba bài báo theo bốn cách khác nhau: tác giả đầu tiên duy nhất, tác giả thứ hai, đồng tác giả đầu tiên (liệt kê trước), hoặc đồng tác giả đầu tiên (liệt kê sau).
Sau đó, mỗi người được yêu cầu đánh giá Mueller dựa trên sáu khía cạnh liên quan đến thành công học thuật, chẳng hạn như khả năng trở thành tổng biên tập một tạp chí trong vòng năm năm tới. Họ cũng được yêu cầu ước tính chỉ số h-index của Mueller, một chỉ số thường được sử dụng để đo lường tầm ảnh hưởng học thuật của một nhà nghiên cứu thông qua các công trình công bố.
Cùng chia sẻ quyền tác giả
Trung bình, các thành viên trong hội đồng đánh giá cho rằng Mueller có mức độ thành công học thuật cao hơn ở cả sáu khía cạnh khi nhà vật lý giả định này được liệt kê là tác giả đầu tiên duy nhất, so với khi được xếp ở vị trí tác giả thứ hai – qua đó khẳng định vai trò quan trọng của vị trí tác giả đầu tiên trong mắt người đánh giá. Tuy nhiên, kết quả cho thấy không có sự khác biệt đáng kể về điểm số liên quan đến chỉ số h-index và năm trong số sáu khía cạnh đánh giá mức độ thành công học thuật của Mueller, bất kể người này được ghi là tác giả đầu tiên duy nhất, đồng tác giả đầu tiên (liệt kê trước) hay đồng tác giả đầu tiên (liệt kê sau).
Tiến sĩ Megan Peters, chuyên gia thần kinh học nhận thức tại Đại học California, Irvine, nhận định rằng vẫn còn nhiều nghi ngờ về tính khả thi khi áp dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn. Bà lưu ý rằng những người tham gia đánh giá hồ sơ không phải là các nhà vật lý lý thuyết, đồng thời nhấn mạnh các tiêu chuẩn về quyền tác giả có thể khác biệt giữa các ngành khoa học, điều này có thể ảnh hưởng đáng kể đến nhận thức và đánh giá của họ.
Tác giả Miriam Schilbach cho rằng kết quả nghiên cứu có thể áp dụng được trong thực tiễn, song bà cũng thừa nhận rằng thiết kế thí nghiệm mang tính mô phỏng cao. Cụ thể, trong bản CV giả định, việc ghi nhận đồng tác giả đầu tiên được thể hiện rất rõ ràng, tuy nhiên trong thực tế như ở các trích dẫn hoặc cơ sở dữ liệu học thuật, thông tin này thường không được hiển thị rõ ràng. Điều này dẫn đến việc người đọc khó có thể nhận biết rằng tác giả được liệt kê ở vị trí thứ hai, thực chất cũng là đồng tác giả đầu tiên.
Tiến sĩ Mohammad Hosseini – chuyên gia nghiên cứu về đạo đức khoa học tại Trường Y Feinberg, Đại học Northwestern (Chicago, Illinois) cũng đưa ra một nhận định đáng lưu ý: mặc dù các tác giả cho rằng cái tên “Kim Mueller” mang tính trung tính về giới, họ đã không tính đến yếu tố văn hóa khi đây là một cái tên có nguồn gốc Tây Âu. Ông đặt vấn đề rằng “Tôi băn khoăn liệu kết quả nghiên cứu sẽ thay đổi ra sao nếu tên được sử dụng là một cái tên phổ biến tại châu Á, châu Phi hoặc Trung Đông”. Mặc dù tiến sĩ Hosseini thừa nhận việc chia sẻ vị trí tác giả đầu tiên mang lại một số lợi ích nhất định, nhưng ông cũng cảnh báo rằng việc thiếu vắng các hướng dẫn rõ ràng và và nhất quán về cách ghi nhận và đánh giá loại hình tác quyền này đôi khi gây ra nhiều khó khăn hơn là giải quyết được vấn đề.
