Bài viết này nhằm phân tích và thảo luận về giá trị của việc xuất bản chương sách (book chapter) trong lĩnh vực khoa học xã hội, đặc biệt trong bối cảnh có nhiều ý kiến kêu gọi công nhận book chapter như một sản phẩm khoa học tương đương hoặc hơn so với bài báo khoa học (journal article).
Bài viết tập trung vào hai vấn đề chính:
- Book chapter có nên được công nhận là sản phẩm khoa học?
- So sánh giá trị của book chapter và journal article như thế nào?
Book chapter: Sản phẩm khoa học cần được công nhận
Trong lĩnh vực Khoa học Xã hội, bên cạnh việc xuất bản bài báo khoa học (journal article) vốn đã được khẳng định giá trị, việc xuất bản book chapter (chương sách) cũng đóng vai trò quan trọng và cần được công nhận đầy đủ như một sản phẩm khoa học giá trị.
Book chapter là một bài viết chuyên sâu trình bày một chủ đề nghiên cứu cụ thể trong một cuốn sách chuyên khảo được xuất bản bởi nhà xuất bản uy tín. Nội dung book chapter được thẩm định bởi hội đồng khoa học chuyên ngành, đảm bảo tính chính xác, cập nhật và tin cậy. Trong bài viết này, tôi giả định book chapter được chỉ mục bởi Scopus và Clarivate.
Việc công nhận book chapter giúp đa dạng hóa các hình thức công bố khoa học, tạo điều kiện cho các nhà nghiên cứu có thêm lựa chọn để chia sẻ thành quả nghiên cứu của mình. Điều này góp phần thúc đẩy sự phát triển và đổi mới trong hoạt động nghiên cứu khoa học.
So sánh giá trị Book Chapter và Journal Article
Về độ dài, book chapter thường ngắn hơn journal article (khoảng 5000-6000 chữ so với khoảng 6000-10000 chữ). Dung lượng giới hạn của book chapter, vì vậy, yêu cầu nhà khoa học cô đọng hơn nội dung khoa học muốn truyền tải nhưng vẫn đảm bảo sự chi tiết và đầy đủ.
Về dữ liệu, book chapter có thể không có dữ liệu, trong khi phần lớn journal article đều yêu cầu dữ liệu, dù là định lượng hay định tính, sơ cấp hay thứ cấp. Điều này dẫn đến một quan điểm ban đầu của tôi: giá trị của book chapter trong đánh giá học thuật cần được điều chỉnh phù hợp.
Ảnh dưới đây mô tả quy trình phê duyệt một book chapter (màu đỏ) và một journal article (màu xanh). Dễ dàng thấy, quy trình phê duyệt book chapter “nhẹ” hơn quy trình phê duyệt journal article. Tác giả của book chapter chỉ phải làm việc với book editor (là người cùng phe, cùng “nhóm lợi ích”). Còn nặng nhất trong quy trình phê duyêt 1 edited book là 2 bước số #2 và #8 . Mà tại hai bước này book editor mới là người chiến đấu với book series editor chứ không phải là chapter author.
Vì vậy, trong một edited book, đôi khi ta sẽ thấy có một vài chapter có chất lượng kém hơn các chapter khác; hoặc một số trường hợp chapter viết kém thì book editor phải đỡ đòn hộ (tham gia viết cùng, cử người review riêng).
Chính vì vậy, cá nhân tôi cho rằng cần thận trọng khi đánh giá 01 book chapter = 01 journal article. Tôi khuyến nghị một hệ số quy đổi thay thế: 01 book chapter = 0.5 journal article. Trong trường hợp tính thưởng, một book chapter có thể được nhận tương đương với một bài journal article có xếp hạng Q4. Đánh giá book chapter giá trị hơn journal article về mặt học thuật có lẽ là vấn đề cần được xem xét lại, theo những lý do được trình bày ở trên.
Đối với các nhà nghiên cứu trẻ (học viên cao học, nghiên cứu sinh), tôi khuyến khích nhóm những “nhà nghiên cứu trẻ/tập sự” này nên tranh thủ làm tham gia vào một số dự án viết book chapter trong quá trình học (hoặc trích từ luận văn/án ra). Đây là cơ hội quý giá để nghiên cứu sinh và học viên cao học được làm việc và giúp đỡ của các book editor (là các senior colleagues của mình). Cá nhân tôi, trong quá trình làm luận án tiến sĩ cũng đã đăng được 3 book chapter. Điều tôi vẫn nhớ mãi là sự hỗ trợ nhiệt tình từ những book editor và cũng là những tiền bối lão làng trong ngành. Tôi rất biết ơn vì điều đó
Kết luận
Book chapter là một sản phẩm khoa học giá trị và cần được công nhận đầy đủ. Việc khuyến khích xuất bản book chapter sẽ góp phần thúc đẩy phát triển khoa học xã hội và nâng cao chất lượng nghiên cứu khoa học. Hệ thống đánh giá khoa học cần có những thay đổi phù hợp để ghi nhận giá trị của book chapter, đồng thời tạo điều kiện cho các nhà nghiên cứu tham gia vào hoạt động xuất bản này một cách hiệu quả.
