Thật đáng ngạc nhiên khi cộng đồng giáo dục vẫn cảm thấy lạc quan trước bối cảnh tương lai, khi 2024 đánh dấu nhiều vấn đề nghiêm trọng đối với ngành giáo dục và nghiên cứu trên toàn thế giới, và chưa có dấu hiệu khởi sắc vào 2025.
Người Mỹ có câu: “huýt sáo khi đi qua nghĩa địa”, ám chỉ tình trạng cố tình phớt lờ thực tế dù nguy cơ hiện hữu. Trớ trêu thay, những thách thức mà giáo dục sau đại học đang đối mặt xuất phát từ những mâu thuẫn trong chính sách của chính phủ các nước. Chính sự mâu thuẫn trong lời nói và hành động của họ khiến việc đưa ra dự đoán trở nên khó khăn hơn.
Trong kế hoạch năm 2024, chính phủ cánh hữu ở Hà Lan đã đề cập đến cụm từ “đổi mới sáng tạo” đến 85 lần, nhưng sau đó lại quyết định cắt giảm ngân sách cho giáo dục và nghiên cứu tới 1 tỷ euro mỗi năm. Trước sức ép từ phe đối lập, mức cắt giảm hạ xuống còn nửa tỷ euro, song khoản tiền bị cắt lại chuyển sang ngành y tế, dẫn đến nhiều tranh cãi trong dư luận.
Tại cuộc họp hai năm một lần của các Bộ trưởng Giáo dục châu Âu tại Tirana (Albania) từ ngày 29 đến 30 tháng 5 năm 2024, tuyên bố Bologna đã được đưa ra với sự đồng thuận về các giá trị học thuật cốt lõi: tự chủ đại học, tự do học thuật, liêm chính học thuật, sự tham gia của sinh viên và giảng viên vào quản lý, cũng như trách nhiệm của xã hội đối với giáo dục bậc cao. Tuy nhiên, đồng thời, chính phủ một số nước thành viên vẫn đang tiến hành các chính sách đi ngược lại các giá trị cốt lõi này..
Tại Mỹ, nhiều người từng kỳ vọng rằng chính quyền Trump mới sẽ hành xử theo cách “ôn hòa” hơn. Tuy nhiên năm 2024 đánh dấu các cuộc tấn công vào tự do học thuật từ chính quyền Trump và thành viên Đảng Cộng hòa. Đáng chú ý, Phó Tổng thống đắc cử JD Vance thậm chí công khai gọi các giáo sư là “kẻ thù”. Những diễn biến này phản ánh rõ sự trái ngược sâu sắc giữa những tuyên bố hùng hồn và hành động thực tế.
Trong hai thập kỷ qua, giáo dục sau đại học và nghiên cứu được coi là trụ cột của nền kinh tế tri thức. Từ các đổi mới công nghệ, những tiến bộ trong chăm sóc sức khỏe – như phát triển vắc-xin chống COVID-19 – đến các phản ứng trước biến đổi khí hậu đều là kết quả từ đầu tư toàn cầu vào giáo dục và nghiên cứu.
Tuy nhiên, các căng thẳng địa chính trị, lạm phát, chủ nghĩa dân tộc, thuyết âm mưu, cùng với các chính sách chống nhập cư và chống toàn cầu hóa đang làm xói mòn niềm tin vào giáo dục và khoa học.
Tại Mỹ, niềm tin vào giáo dục sau đại học đã giảm xuống 36% vào năm 2023 – giảm 12% so với năm 2018. Những sự suy giảm tương tự cũng xảy ra ở nhiều quốc gia khác. Các dấu hiệu sụt giảm niềm tin này xuất hiện từ thời kỳ chính quyền Trump đầu tiên và ở những quốc gia có chính phủ cánh hữu như Hungary. Đến năm 2024, những dấu hiệu này đã trở thành chính sách chính thức ở quốc gia.
Quan điểm của chúng tôi là lĩnh vực giáo dục đại học toàn cầu đã trải qua một năm đầy thử thách và năm 2025 sẽ còn khắc nghiệt hơn nữa. Chúng tôi sẽ phác thảo một kịch bản toàn cầu có thể xảy ra trong tương lai gần như sau.
Cắt giảm Đầu tư R&D (Nghiên cứu và Phát triển)
Các khoản đầu tư vào lĩnh vực nghiên cứu và phát triển (R&D) nhiều khả năng sẽ giảm trong thời gian tới.
Trường hợp của Hà Lan là một ví dụ điển hình. Với mức đầu tư hiện tại đạt 2,3% GDP thấp hơn mức khuyến nghị 3% của Liên minh châu Âu, ngân sách dành cho nghiên cứu và đổi mới sáng tạo của Hà Lan dự kiến sẽ bị cắt giảm, khiến tỷ lệ R&D càng giảm sâu hơn.
Cuộc khủng hoảng kinh tế và ngân sách ở các quốc gia như Đức, Pháp và Vương quốc Anh tác cũng động tiêu cực đến khoản đầu tư trong nước cho R&D.
Tại Mỹ, phương hướng tiếp cận của chính quyền Trump mới đối với khoản tài trợ cho nghiên cứu vẫn chưa rõ ràng. Tuy nhiên, từ sự hoài nghi về khoa học, những phát ngôn chống lại giáo dục đại học đến cam kết cắt giảm chi tiêu của chính phủ gần như đảm bảo rằng nguồn tài trợ cho nghiên cứu sẽ cắt giảm. Thậm chí, nhiều khả năng chính phủ sẽ can thiệp nhiều hơn vào các dự án nghiên cứu. Các lãnh đạo đại học tại Mỹ đã chuẩn bị tinh thần rằng ngân sách nghiên cứu sẽ giảm.
Tại Trung Quốc và Ấn Độ, hai cường quốc khoa học mới nổi, chính phủ Trung Quốc cam kết tăng 10% ngân sách R&D trong năm 2024. Tuy nhiên, vẫn chưa rõ các trường đại học sẽ nhận được bao nhiêu từ khoản đầu tư này. Đáng lo ngại hơn, nền kinh tế Trung Quốc đang suy thoái kéo dài, có nguy cơ làm giảm nguồn quỹ nghiên cứu từ các cơ quan địa phương, doanh nghiệp, và thậm chí cả chính phủ trung ương.
Trong khi đó, Ấn Độ đã nhấn mạnh tầm quan trọng của R&D trong Chính sách Giáo dục Quốc gia 2020, nhưng đến nay quốc gia này vẫn chỉ phân bổ một khoản ngân sách khiêm tốn cho lĩnh vực này.
Áp dụng Chính sách hạn chế nhập cư
Tình trạng thiếu hụt lao động trình độ cao sẽ gia tăng trên toàn cầu. Tuy nhiên, các chính phủ, đặc biệt ở các nước thuộc khu vực phía Bắc bán cầu đang áp dụng các chính sách hạn chế nhập cư và sinh viên quốc tế.
Theo báo cáo mới nhất của Viện Giáo dục Quốc tế (Institute of International Education) về chương trình Open Doors, số lượng sinh viên quốc tế tại Mỹ tăng, nhưng thực tế số lượng sinh viên quốc tế nhập học giảm. Hơn nữa, các chính sách dự kiến của chính quyền Trump sẽ khiến việc du học tại Mỹ trở nên kém hấp dẫn.
Trong khi đó, những người đứng đầu các công ty công nghệ lớn, như Elon Musk đang kêu gọi nới lỏng chính sách visa H-1B cho sinh viên tốt nghiệp từ nước ngoài. Đây là một động thái mâu thuẫn với các phong trào chống nhập cư của những người ủng hộ MAGA (Make America Great Again).
Các chính phủ tại Úc, Canada, Hà Lan và Vương quốc Anh cũng hướng đến giảm mạnh số lượng sinh viên quốc tế. Tuy nhiên, họ đang vấp phải sự phản đối từ các công ty công nghệ và các cơ sở giáo dục đại học.
Hợp tác học thuật chịu nhiều áp lực
Trong một bài xã luận gần đây trên International Higher Education, Hans de Wit và Chris Glass nhận định: “Căng thẳng địa chính trị ngày càng gia tăng đã biến hợp tác học thuật quốc tế thành một con dao hai lưỡi, vô tình trở thành công cụ phục vụ các mục đích chính trị. Những lo ngại về việc đánh cắp tài sản trí tuệ là hoàn toàn có cơ sở, với các trường hợp gián điệp kinh tế và chuyển giao công nghệ trái phép thông qua các kênh học thuật đã được ghi nhận.”
Ngoài ra, họ còn cảnh báo về nguy cơ “ethics dumping”, ám chỉ tình trạng một số quốc gia lợi dụng các tiêu chuẩn đạo đức lỏng lẻo để thực hiện các nghiên cứu không chuẩn mực. Đồng thời, có thể xảy ra nghiên cứu lưỡng dụng (dual-use research) bị sử dụng sai mục đích để gây hại.
Họ nhận định rằng, xu hướng hiện nay đang dịch chuyển từ quốc tế hóa có trách nhiệm sang một nền giáo dục đại học ngày càng tập trung vào lợi ích quốc gia, đặc biệt ở các quốc gia có thu nhập cao, cũng như ở các nước như Trung Quốc và Ấn Độ.
Báo cáo Free to Think năm 2024 của tổ chức Scholars at Risk cũng nhấn mạnh rằng tự do học thuật và quyền tự chủ của các trường đại học đang bị đe dọa trên toàn thế giới. Điều này không chỉ xảy ra ở các quốc gia độc tài tại khu vực phía Nam bán cầu, mà ngay cả các quốc gia dân chủ phát triển như Hungary, Hà Lan và Mỹ. Đồng thời, liêm chính học thuật cũng đang chịu áp lực lớn.
Hoài nghi về Trí tuệ nhân tạo (AI)
Mặc dù giáo dục sau đại học từng thích nghi tốt với những thách thức từ các đổi mới công nghệ trước đây, nhưng sự xuất hiện của trí tuệ nhân tạo (AI) lại đang gây lo ngại sâu sắc, đặc biệt trong lĩnh vực giảng dạy và học tập.
Tranh luận xoay quanh AI vẫn diễn ra sôi nổi, nhưng các hành động thực tiễn để đối phó với tác động của nó còn hạn chế. Hiện nay, cộng đồng giáo dục sau đại học vẫn chưa có sự rõ ràng về những hệ quả AI mang lại, mặc dù ta đều cho rằng AI sẽ tạo ra những thay đổi to lớn trong tương lai gần.
Một tương lai nhiều hoài nghi:
Trách nhiệm xã hội đối với ngành giáo dục sau đại học và nghiên cứu đang chịu áp lực nặng nề vào năm 2025. Tình trạng này sẽ tiếp tục kéo dài trong tương lai. Xã hội đóng vai trò nền tảng trong hỗ trợ giáo dục bậc cao, đặc biệt trong bối cảnh gia tăng bất bình đẳng, khủng hoảng khí hậu sâu sắc và thách thức khác liên quan đến Mục tiêu Phát triển Bền vững (SDGs).
Cộng đồng giáo dục bậc cao và nghiên cứu toàn cầu, đặc biệt là các nhà lãnh đạo của họ, cần nhận thức những thách thức do sự dịch chuyển chính trị sang cánh hữu hiện nay. Họ cần giải quyết các vấn đề này và tìm ra các giải pháp để vượt qua chúng.
Điều này không chỉ vì lợi ích của họ mà còn vì lợi ích của toàn xã hội, toàn thế giới. Việc phớt lờ thực tế là một thái độ nguy hiểm, không chỉ vào năm 2025 mà còn trong những năm tiếp theo.
