Trong một quy trình bình duyệt thông thường, 2-3 bình duyệt viên có chuyên môn trong lĩnh vực liên quan sẽ tiến hành kiểm tra kỹ lưỡng bản thảo và các kết quả nghiên cứu, cũng như đánh giá tính mới và tính phù hợp của nghiên cứu để công bố trên một tạp chí cụ thể. Sau đó, họ gửi quyết định chấp nhận hay từ chối bản thảo cho biên tập viên của tạp chí cân nhắc để đưa ra quyết định cuối cùng.
Cần lưu ý rằng quá trình này tốn nhiều thời gian và mỗi nhà khoa học thường dành khoảng 1-2 giờ mỗi ngày trong suốt một tuần cho nhiệm vụ này. Hơn nữa, việc này được các nhà khoa học thực hiện hoàn toàn tự nguyện. Bất chấp sự đóng góp đáng kể về thời gian và công sức mà không nhận lại được gì, các nhà khoa học thường coi đây là một phần không thể thiếu trong trách nhiệm nghề nghiệp của họ, đóng góp cho việc mở rộng tri thức trong lĩnh vực của mình.
Đã có những đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả của quá trình bình duyệt, trong đó nổi bật là việc đưa ra chính sách trả công cho người bình duyệt, không chỉ bằng hiện kim. Ví dụ: ResearchHub đã thiết lập một hệ thống token, được gọi là ResearchCoin, để khuyến khích các nhà khoa học đóng góp và tích cực tham gia vào các cuộc thảo luận. Ngoài ra, có thể kể đến PeeryView, một trang web cung cấp một cách tiếp cận đột phá đối với xuất bản khoa học, đặc trưng bởi tính chất chủ quan, phi tập trung và có thể tương tác.
- Chủ quan: mỗi khi người dùng trang web bỏ phiếu (vote) cho một người dùng khác, họ sẽ được thêm vào mạng lưới của nhau. Nhờ vậy, nội dung trang web, bao gồm các bài đăng, thứ tự chúng xuất hiện cũng như xếp hạng và nhận xét được hiển thị hoàn toàn phụ thuộc vào số người dùng có trong mạng lưới của mỗi tài khoản.
- Phân tán: nội dung trang web hiển thị thông qua việc người dùng bỏ phiếu cho nhau thay vì phụ thuộc vào các thuật toán đề xuất. Hơn nữa, vì các phiếu bầu được hiển thị công khai theo mặc định, người dùng sẽ có động lực hơn để xuất bản những nội dung chất lượng cao.
- Khả năng tương tác: thể hiện ở bản chất nguồn mở. Dữ liệu được lưu trữ trên trang web tuân thủ định dạng chuẩn hóa, nhằm đảm bảo rằng người dùng có thể chọn không dùng trang web giống cách người khác đang dùng. Nếu không hài lòng với giao diện, người dùng có thể lưu phiên bản tùy chỉnh của riêng mình để truy xuất bài đăng và dữ liệu từ bất kỳ nguồn nào.
Thế nhưng, điều làm cho Peeryview có giá trị nhất chính là cách chúng thể hiện ý kiến cộng đồng thông qua một cơ chế riêng biệt: Omnigram.
Ở bên phải mỗi bài đăng là một thanh trượt, cung cấp cái nhìn sơ lược về số phiếu bầu của mọi người trên bài đăng. Trong đó, người dùng ở bên trái có đánh giá tiêu cực, người dùng ở giữa là trung lập và người dùng ở bên phải có đánh giá tích cực đến bài đăng. Khi nhấp vào mũi tên bên phải, phần chi tiết hiển thị tất cả các thẻ được liên kết với bài đăng sẽ hiện ra, và mỗi thẻ có sơ đồ thanh trượt riêng. Tính năng này cho phép người dùng bỏ phiếu không chỉ dựa trên “chất lượng tổng thể” của một bài đăng mà còn dựa trên mức độ liên quan của nó với các chủ đề cụ thể.
Khi có tài khoản, trang web cho phép người dùng sử dụng tính năng thêm người dùng vào mạng lưới. Omnigram hiển thị người dùng trong mạng được biểu thị dưới dạng bong bóng trên thang đo. Người dùng trong mạng mở rộng xuất hiện ở dạng màu xám. Vị trí tương đối của họ cho biết đánh giá của người dùng về họ, trong đó người dùng ở bên trái được đánh giá tiêu cực, người dùng ở giữa là trung lập và người dùng ở bên phải được đánh giá tích cực. Ở giao diện đánh giá bài đăng, những người dùng trong mạng lưới nhận được đánh giá tích cực hơn sẽ có kích thước bong bóng lớn hơn.
Tuy vẫn trong giai đoạn phát triển, PeeryView được coi là một nền tảng đầy hứa hẹn trong việc giới thiệu một cách tiếp cận độc đáo mang mang tính chủ quan, phi tập trung và có thể tương tác trong bình duyệt khoa học. Những đặc điểm này không chỉ thúc đẩy một cộng đồng các nhà nghiên cứu gắn kết hơn mà còn cho phép trải nghiệm được cá nhân hóa và kiểm soát nội dung tốt hơn. Sự ra đời của hệ thống bỏ phiếu và tính có thể tương tác của nền tảng càng nâng cao sức hấp dẫn của nó, mang lại cho người dùng quyền tự do tùy chỉnh trải nghiệm của họ và tham gia theo cách phù hợp nhất với nhu cầu của họ.
Tóm lại, tương lai của xuất bản khoa học và đánh giá ngang hàng có thể bị ảnh hưởng đáng kể bởi các nền tảng như PeeryView. Bằng cách giải quyết các thách thức của hệ thống hiện tại và đưa ra các giải pháp đổi mới, các nền tảng như vậy có tiềm năng định hình lại bối cảnh xuất bản khoa học, làm cho quá trình này trở nên hiệu quả hơn, công bằng hơn và thân thiện với người dùng hơn. Hành trình hướng tới tương lai còn rất phức tạp, nhưng với sự đổi mới liên tục và sự cởi mở để thay đổi, ta có thể có những kỳ vọng tích cực hơn trong thời gian sắp tới.
Tài liệu tham khảo
ResearchHub Docs. (n.d.). What is ResearchCoin. ResearchHub Docs
Jocelynn Pearl. (Oct 2, 2022). Time For Change – by Jocelynn Pearl. Motif
PeeryView. (n.d.). About – PeeryView. Braid.news/PeeryView
