Trong thế giới học thuật phức tạp, việc lựa chọn tạp chí để đăng bài nghiên cứu luôn là thách thức đối với các nhà nghiên cứu. Các hạng mục Q1, Q2, Q3, Q4 đại diện cho điều gì? Tạp chí được xếp hạng như thế nào? Xếp hạng tạp chí ảnh hưởng ra sao đến các nhà nghiên cứu và chính bản thân tạp chí? Nếu bạn đang băn khoăn về những vấn đề này, bạn không hề đơn độc.
Bài viết này sẽ giúp bạn giải mã bí ẩn về xếp hạng tạp chí, cung cấp kiến thức sâu sắc về cách thức đánh giá và ý nghĩa của các hạng mục. Dù bạn là nhà nghiên cứu dày dặn kinh nghiệm hướng đến các tạp chí uy tín, hay là biên tập viên mong muốn nâng cao thứ hạng tạp chí, nội dung này cũng sẽ trang bị cho bạn những kiến thức cần thiết về xếp hạng tạp chí.
Phần 1 của bài Hướng dẫn tổng quan về Xếp hạng Tạp chí (Q1, Q2, Q3, Q4) tập trung giới thiệu Xếp hạng Tạp chí và những chỉ số có liên quan.
Xếp hạng Tạp chí là gì?
“Hệ thống xếp hạng chất lượng tạp chí là một phương pháp đánh giá chất lượng và ảnh hưởng của các tạp chí học thuật. Mục đích chính của hệ thống này là cung cấp thông tin về tầm quan trọng và uy tín của các tạp chí trong một lĩnh vực nghiên cứu cụ thể.”
Các nhà nghiên cứu, trường đại học, tổ chức tài trợ và nhiều bên khác sử dụng nhiều hệ thống xếp hạng tạp chí khác nhau. Trong số đó, các phương pháp xếp hạng tạp chí nổi tiếng nhất bao gồm:
- Journal Citation Reports (JCR, Báo cáo trích dẫn tạp chí) của Clarivate Analytics sử dụng Chỉ số Ảnh hưởng (IF) để đánh giá thứ hạng các tạp chí. Chỉ số ảnh hưởng là thước đo tính trung bình số lần trích dẫn các bài báo được xuất bản trên các tạp chí trong 02 năm trước đó, so với tổng số bài báo được xuất bản trong cùng kỳ.
- Scopus Journal Analyzer của Elsevier sử dụng các chỉ số SNIP (Chỉ số Ảnh hưởng Chuẩn hóa Nguồn theo Bài báo) và SJR (Xếp hạng Tạp chí Scimago) để đánh giá thứ hạng tạp chí.
- Web of Science của Clarivate Analytics sử dụng Chỉ số Ảnh hưởng Tạp chí (JIF) để đánh giá thứ hạng các tạp chí. JIF tương tự như Chỉ số Ảnh hưởng, đo lường số lần trích dẫn trung bình của các bài báo được xuất bản trên tạp chí trong một năm nhất định, chia cho tổng số bài báo được xuất bản trên cùng tạp chí trong hai năm trước đó.
- SCImago Journal & Country Rank (SJR) cũng sử dụng cùng một chỉ số SJR với Scopus để đánh giá chất lượng tạp chí.
Các phương pháp xếp hạng tạp chí này sử dụng nhiều phép đo và thuật toán khác nhau, và mỗi cách tiếp cận đều có thể tạo ra kết quả khác biệt. Do đó, khi phân tích thứ hạng chất lượng của tạp chí, điều quan trọng là phải tính đến các tiêu chuẩn và hạn chế của từng hệ thống.
Những chỉ số được sử dụng trong hệ thống xếp hạng tạp chí
Thế giới xuất bản học thuật dựa trên nhiều thước đo khác nhau để đánh giá tác động và tầm quan trọng của các tạp chí. Trong số đó, Chỉ số Ảnh hưởng (IF) và Chỉ số Ảnh hưởng Tạp chí (JIF) có lẽ là quen thuộc nhất, nhưng chúng không phải là duy nhất. Một số chỉ số quan trọng khác bao gồm Chỉ số Ảnh hưởng Chuẩn hóa Nguồn theo Bài báo (SNIP) và Xếp hạng Tạp chí SCImago (SJR).
Những thước đo này đóng vai trò then chốt trong việc xác định thứ hạng và uy tín của các tạp chí, ảnh hưởng đến việc các nhà nghiên cứu chọn đăng bài ở đâu và cách các tạp chí được nhìn nhận trong lĩnh vực của họ. Trong phần này, chúng ta sẽ tìm hiểu những chỉ số chính được sử dụng trong hệ thống xếp hạng tạp chí, giải thích tầm quan trọng và ý nghĩa của chúng đối với cộng đồng học thuật. Hiểu được những thước đo này là điều cần thiết cho các nhà nghiên cứu, biên tập viên và nhà xuất bản, giúp họ định hướng trong lĩnh vực xuất bản học thuật và đưa ra quyết định sáng suốt về nơi đăng bài và cách cải thiện tầm nhìn và tác động của công trình nghiên cứu.
1. Chỉ số Ảnh hưởng (IF)/Chỉ số Ảnh hưởng Tạp chí (JIF)
Thông thường, Chỉ số Ảnh hưởng Tạp chí được sử dụng để đánh giá chất lượng của một tạp chí. JIF là một thước đo tính trung bình số lần trích dẫn nhận được cho mỗi bài báo được xuất bản trên tạp chí đó. Cách tính JIF là lấy tổng số bài báo được xuất bản trên một tạp chí trong một năm nhất định chia cho tổng số bài báo được xuất bản trên cùng tạp chí đó trong hai năm trước đó.
IF = (Số lần trích dẫn trong Năm X) / (Tổng số bài báo xuất bản trong Năm X-1 và X-2)
Trong đó:
- Số lần trích dẫn trong Năm X: Tổng số lần được trích dẫn của tất cả bài báo được xuất bản trên tạp chí trong một năm dương lịch cụ thể (ví dụ: 2022).
- Tổng số bài báo xuất bản trong Năm X-1 và X-2: Tổng số bài báo được xuất bản trên tạp chí trong hai năm trước đó (ví dụ: 2020 và 2021).
Ví dụ: Một tạp chí xuất bản tổng cộng 100 bài báo trong năm 2018 và 2019, và được trích dẫn 350 lần vào năm 2020. Chúng ta sẽ chia 350 cho 100 để có được chỉ số ảnh hưởng của tạp chí trong năm 2020, là 3,5. Do đó, chỉ số ảnh hưởng của tạp chí cho năm 2020 sẽ là 3,5.
Điều quan trọng cần nhớ là chỉ số ảnh hưởng chỉ là một trong những yếu tố đánh giá chất lượng của tạp chí và không nên được sử dụng làm tiêu chuẩn duy nhất để đánh giá chất lượng của tạp chí hoặc tầm quan trọng của một bài báo cụ thể. Các khía cạnh khác bao gồm lĩnh vực nghiên cứu của tạp chí, đối tượng độc giả và tầm quan trọng cũng như tính nguyên bản của nghiên cứu mà nó xuất bản cũng cần được tính đến.
2. Hệ số Eigen (EF) và Điểm Eigen (ES)
Hệ số Eigen (EF)
Trong lĩnh vực xếp hạng tạp chí, Hệ số Eigen (EF) là một thước đo nhằm đánh giá tầm ảnh hưởng tổng thể của một tạp chí khoa học trong mạng lưới các ấn phẩm học thuật. Nó tính đến cả số lần trích dẫn mà một tạp chí nhận được và uy tín của các tạp chí trích dẫn nó. Dưới đây là một số điểm chính về Hệ số Eigen:
- Tập trung vào ảnh hưởng: Không giống như Chỉ số Ảnh hưởng (IF) chủ yếu tính toán số lần trích dẫn trung bình mà các bài báo của một tạp chí nhận được trong hai năm qua, Hệ số Eigen tập trung vào ảnh hưởng rộng lớn hơn của tạp chí trong cộng đồng khoa học.
- Xem xét nguồn trích dẫn: Tương tự như Xếp hạng Tạp chí Scimago (SJR), Hệ số Eigen không chỉ dừng lại ở số lần trích dẫn mà còn xem xét uy tín của các tạp chí cung cấp những trích dẫn đó. Một trích dẫn từ một tạp chí có ảnh hưởng cao sẽ có giá trị hơn so với trích dẫn từ một tạp chí ít nổi bật hơn.
- Phân tích mạng lưới: Hệ số Eigen tận dụng các khái niệm từ phân tích mạng lưới để hiểu mối quan hệ giữa các tạp chí. Nó xem xét toàn bộ mạng lưới trích dẫn và gán điểm dựa trên ảnh hưởng qua lại trong mạng lưới đó.
Tưởng tượng một nhóm học giả đang thảo luận và tham khảo công trình của nhau. Một học giả có nhiều mối quan hệ và thường được người khác tham khảo sẽ được coi là rất có ảnh hưởng, tương tự như cách một tạp chí có nhiều trích dẫn, đặc biệt là từ các nguồn uy tín, sẽ có điểm Hệ số Eigen cao.
Cần phải lưu ý rằng:
- Hệ số Eigen, giống như các thước đo khác, cũng có những hạn chế và nên được sử dụng kết hợp với các yếu tố khác khi đánh giá một tạp chí.
- Cách tính toán cụ thể của Hệ số Eigen khá phức tạp và liên quan đến các thuật toán toán học. Tuy nhiên, hiểu được cốt lõi của việc xem xét cả số lượng và chất lượng trích dẫn sẽ giúp ta nắm bắt được ý nghĩa của nó.
Điểm Eigen
- Khái niệm: Điểm Eigen (ES) là một con số được tính toán dựa trên Hệ số Eigen (EF).
- Ý nghĩa: Điểm Eigen là thước đo lượng hóa mức độ ảnh hưởng của một tạp chí trong cộng đồng học thuật, dựa trên khái niệm Hệ số Eigen.
- Cách hiểu: Điểm Eigen càng cao thì cho thấy tạp chí càng có ảnh hưởng lớn trong cộng đồng học thuật.
Hãy tưởng tượng Hệ số Eigen (EF) như một công thức để tính toán ảnh hưởng, còn Điểm Eigen (ES) là món ăn được tạo ra từ công thức đó. Công thức (EF) vạch ra các bước và nguyên liệu (dữ liệu trích dẫn), trong khi món ăn (ES) là thành phẩm cuối cùng (điểm số).
Những điểm cần nhớ:
- Hệ số Eigen (EF) là một khái niệm rộng hơn, trong khi Điểm Eigen (ES) là một con số cụ thể.
- Hệ số Eigen đặt nền tảng, còn Điểm Eigen cung cấp một thước đo định lượng dựa trên nền tảng đó.
- Cả hai thuật ngữ đều được sử dụng để đánh giá uy tín và tầm ảnh hưởng của các tạp chí khoa học.
3. Chỉ số Ảnh hưởng Chuẩn hoá Nguồn theo Bài báo (SNIP)
SNIP (Source Normalized Impact per Paper) là một chỉ số được sử dụng để đánh giá ảnh hưởng của các tạp chí trong lĩnh vực nghiên cứu học thuật. Nó được phát triển bởi Scopus Journal Analyzer, một sản phẩm của Elsevier.
SNIP đánh giá tác động trích dẫn theo ngữ cảnh của các tạp chí bằng cách tính đến số lần trích dẫn trong một lĩnh vực chuyên môn cụ thể. Cách tiếp cận sáng tạo này cho phép so sánh trực tiếp các nguồn trên các lĩnh vực khác nhau, đồng thời nhấn mạnh hơn đến tác động của một lần trích dẫn trong các lĩnh vực có ít trích dẫn hơn và ngược lại.
SNIP được thể hiện dưới dạng tỷ lệ, bao gồm tử số và mẫu số. Tử số, được gọi là Tác động trên Mỗi Bài Báo (IPP) của tạp chí, tính toán trung bình số lần trích dẫn nhận được trong một năm nhất định (ví dụ: 2024) bởi các bài báo được xuất bản trên tạp chí trong ba năm trước đó (ví dụ: 2021, 2022 và 2023).
Mẫu số trong SNIP là Tiềm Năng Trích Dẫn của Cơ Sở Dữ Liệu (DCP). Nhận thấy sự khác biệt đáng kể về tần suất trích dẫn giữa các lĩnh vực khoa học phụ, một chỉ số được tính toán cho mỗi tạp chí để đại diện cho tiềm năng trích dẫn trong lĩnh vực của nó. Tiềm năng trích dẫn này được đưa vào mẫu số của SNIP, tức DCP. SNIP được thu được bằng cách chia IPP cho DCP.
SNIP tạo điều kiện thuận lợi cho việc so sánh trực tiếp các nguồn trong các lĩnh vực khác nhau, giúp khám phá ra những biến thể không chỉ giữa các danh mục chủ đề của tạp chí mà còn trong cùng một danh mục. Ví dụ, các tạp chí cơ bản thường có tiềm năng trích dẫn cao hơn các tạp chí ứng dụng hoặc lâm sàng, và các tạp chí đề cập đến các chủ đề mới nổi có xu hướng vượt qua các tạp chí tập trung vào các chủ đề cổ điển hoặc chủ đề tổng quát.
4. Chỉ số Xếp hạng Tạp chí SCImago
Xếp hạng Tạp chí Scimago (SJR) là một thước đo nhằm đánh giá uy tín của các tạp chí khoa học. Nó tính đến cả số lần trích dẫn mà một tạp chí nhận được và tầm quan trọng của các tạp chí trích dẫn nó.
Dưới đây là một số điểm chính về SJR:
- Lấy cảm hứng từ PageRank: Cách tính toán SJR tương tự như thuật toán được Google sử dụng để xếp hạng các trang web, gọi là PageRank. Giống như trong PageRank, nơi tầm quan trọng của một trang web bị ảnh hưởng bởi tầm quan trọng của các trang web liên kết đến nó, SJR coi uy tín của một tạp chí bị ảnh hưởng bởi uy tín của các tạp chí trích dẫn nó.
- Miễn phí: SJR là một thước đo miễn phí mà bạn có thể truy cập trên cổng thông tin Xếp hạng Tạp chí & Quốc gia Scimago (https://www.scimagojr.com/).
Hạn chế: Điều quan trọng cần nhớ là SJR chỉ là một trong nhiều thước đo, và nó không nên được sử dụng như chỉ số duy nhất về chất lượng của một tạp chí. Các yếu tố khác, chẳng hạn như ban biên tập của tạp chí, quy trình bình duyệt ngang hàng và lĩnh vực nghiên cứu, cũng cần được xem xét khi đánh giá một tạp chí.
Phần 2 của bài Hướng dẫn tổng quan về Xếp hạng Tạp chí (Q1, Q2, Q3, Q4) tập trung phân loại các hệ thống Xếp hạng Tạp chí.
Lược dịch từ Research Voyage
