Ngay từ những ngày đầu bước chân vào chương trình tiến sĩ, Md Doulotuzzaman Xames đã tin rằng mình mình đang đi đúng hướng. Anh sớm xác định được đề tài luận án: ứng dụng công cụ số nhằm phòng ngừa kiệt sức ở nhân viên y tế – một chủ đề vừa cấp thiết vừa mang đậm ý nghĩa cá nhân. Cảm giác được góp phần vào một cộng đồng khoa học, chung tay hỗ trợ những người ở tuyến đầu chăm sóc sức khỏe, khiến anh làm việc với nhiều hứng khởi và niềm tin.
Thế nhưng, như nhiều nghiên cứu sinh khác, anh nhanh chóng bị cuốn vào guồng quay căng thẳng giữa việc học, giảng dạy và nghiên cứu. Kỳ thi sơ bộ cận kề như một ngã rẽ lớn, và Xames dường như không còn nhiều thời gian để dừng lại và hít thở. Anh thường xuyên bỏ bữa để viết thêm vài dòng, làm việc xuyên cuối tuần với suy nghĩ “mình cần tranh thủ để không bị chậm”. Mỗi sáng, việc mở email thôi cũng khiến tim anh đập nhanh, lo lắng vì sợ thêm những đầu việc mới. Ban đầu, anh cho rằng đó chỉ là giai đoạn căng thẳng tạm thời. Nhưng rồi, cảm giác ấy cứ âm ỉ kéo dài đến mức anh không còn biết phải gọi tên nó là gì.
Mọi chuyện chỉ thực sự rõ ràng vào một buổi tối gần cuối năm thứ hai. Trong lúc cần một chút gì đó để tự trấn an, anh đã làm thử một bài kiểm tra tự đánh giá mức độ kiệt sức. Kết quả hiện lên khiến anh chết lặng: hầu hết các dấu hiệu đều có, từ mệt mỏi cảm xúc, mất kết nối với công việc, đến cảm giác không còn tạo ra điều gì có ý nghĩa. Anh nhìn chằm chằm vào kết quả ấy, như thể ai đó vừa vạch trần những cảm xúc mà bấy lâu nay anh vẫn cố gắng che giấu.
Dù vậy, Xames vẫn cố gắng phủ nhận mọi thứ thêm vài tuần, cho đến khi cơ thể và tâm trí không còn gắng gượng được nữa. Một buổi tối, anh ngồi lặng trước màn hình máy tính, chăm chăm nhìn vào đoạn văn đã bị chỉnh đi chỉnh lại hàng chục lần mà vẫn không thấy ổn. Sự mệt mỏi, bất lực và xa rời với công việc bỗng ùa đến, vỡ òa trong im lặng. Anh khẽ gập máy tính lại, và trong đầu thoáng vang lên suy nghĩ “Có lẽ… mình không thể tiếp tục được nữa?”.
Ngày hôm sau, trong buổi gặp định kỳ với giảng viên hướng dẫn, khi cuộc trò chuyện sắp kết thúc, thầy bất chợt nhìn anh rất lâu rồi nhẹ nhàng nói “Xames, em nên nghỉ ngơi một thời gian đấy”. Dù chỉ một câu đơn giản, nhưng lại chạm đúng vào điều anh đang cố giấu. Chính khoảnh khắc ấy, lần đầu tiên anh dám đối diện và thừa nhận với chính mình: mình thực sự đang không ổn.
Là người nghiên cứu về kiệt sức, anh hiểu rõ những yếu tố nguy cơ: làm việc liên tục không nghỉ, thiếu ranh giới giữa công việc và cuộc sống, hay tình trạng căng thẳng kéo dài. Nhưng hiểu là một chuyện, còn thực sự sống trong guồng quay đó lại là chuyện hoàn toàn khác. Anh nhận ra mình đã rơi vào chính vòng xoáy mà trước đây từng phân tích trong các bài viết học thuật, chỉ khác là lần này anh không phải với tư cách nhà nghiên cứu, mà là người trong cuộc.
Sau cuộc trò chuyện hôm đó, anh bắt đầu điều chỉnh nhịp độ làm việc. Lần đầu tiên sau nhiều năm, anh cho phép bản thân thiết lập những ranh giới rõ ràng: không làm việc sau bữa tối, hay không còn lấy việc bận rộn làm thước đo cho sự chăm chỉ. Thay vào đó, anh dành thời gian trở lại với những thú vui từng bị bỏ quên – những sở thích đời thường, những hoạt động không liên quan gì đến luận án. Tất cả những điều này, anh từng đọc thấy trong các tài liệu khoa học về phục hồi tinh thần. Nhưng chỉ đến khi tự mình áp dụng, anh mới thấm thía được giá trị thật sự của chúng.
Tuy nhiên, việc phục hồi không diễn ra trong ngày một ngày hai. Thỉnh thoảng, trong đầu anh vang lên những tiếng thì thầm quen thuộc “Mình phải nỗ lực nhiều hơn nữa”, “Mình đang tụt lại phía sau”. Thế nhưng, theo thời gian, anh dần học được cách nhìn nhận mọi thứ với một góc độ khác. Anh hiểu rằng, trước khi là một nghiên cứu sinh, anh là một con người, và việc chăm sóc chính mình cũng quan trọng chẳng kém gì việc theo đuổi một công trình học thuật.
Và rồi, một điều tưởng chừng trớ trêu, nhưng có lẽ cũng là điều tất yếu đã xảy ra: khi anh buông bỏ nỗi ám ảnh về thành tích và thôi quay cuồng trong lo âu, công việc lại trở nên suôn sẻ hơn. Ý tưởng đến một cách tự nhiên hơn, và việc viết lách không còn là cuộc vật lộn mệt mỏi mà trở thành một hành trình sáng tạo đầy sống động. Lúc ấy, anh không còn đứng ngoài để quan sát hiện tượng kiệt sức như một nhà nghiên cứu xa rời thực tế, mà đã thực sự trải qua nó. Chính trải nghiệm đó nhắc anh nhớ rằng: đằng sau những con số, mô hình và biểu đồ là những con người bằng xương bằng thịt với cảm xúc chân thật và giới hạn rõ ràng.
Hiện tại, Xames vẫn tiếp tục nghiên cứu về kiệt sức, nhưng với một góc nhìn sâu sắc và toàn diện hơn. Bên cạnh việc tìm hiểu các yếu tố gây kiệt sức, anh bắt đầu quan tâm nhiều hơn đến khả năng phục hồi, tính bền vững trong nghề nghiệp, và đặc biệt là lòng trắc ẩn – không chỉ với người khác mà còn với chính bản thân mình. Công việc giờ đây không còn là cuộc chạy đua không hồi kết, mà trở thành hành trình trưởng thành cả về mặt học thuật lẫn đời sống nội tâm.
Bài học lớn nhất mà Xames rút ra từ toàn bộ hành trình ấy không đến từ bất kỳ bài báo khoa học hay học thuyết nào, mà từ chính trải nghiệm sống: rằng dù công việc có quan trọng đến đâu, thì sức khỏe tinh thần và sự bình an bên trong vẫn cần được ưu tiên. Rằng đôi khi, bước tiến quan trọng nhất không nằm ở việc làm nhiều hơn, nhanh hơn, mà ở khả năng dừng lại đúng lúc để lắng nghe bản thân, để quay về với chính mình, như một con người trước khi là một học giả.
Dịch từ Science
