Lần đầu tiên nhìn thấy tên mình xuất hiện trên một bài báo của hội khoa học chuyên ngành, Andrea Lius đã không giấu được niềm phấn khích. Cảm giác vui sướng ấy khiến cô nhảy cẫng lên, như thể cuối cùng mình đã thực sự làm chủ một điều gì đó có ý nghĩa. Trong khoảnh khắc ấy, mọi hoài nghi về năng lực bản thân, vốn thường trực suốt thời gian làm nghiên cứu sinh của cô dường như tan biến.
Thế nhưng vài tháng sau, khi chia sẻ với đồng nghiệp trong phòng thí nghiệm rằng mình đang cộng tác viết bài cho hội, Andrea chỉ nhận lại một sự im lặng khó xử. Không khí gượng gạo khiến cô vội vàng phủ nhận vai trò của mình như một cách xoa dịu tình hình bằng cách bình luận thêm rằng:“Cũng không có gì to tát đâu”. Sau này nhìn lại, cô không khỏi trăn trở rằng tại sao mình lại cảm thấy xấu hổ về một công việc đã từng thắp sáng lại ngọn lửa yêu khoa học trong tim?
Ngay từ những ngày đầu của chương trình tiến sĩ, Andrea đã cảm thấy mình lạc lõng. Xung quanh ai cũng tràn đầy đam mê nghiên cứu, như thể họ sinh ra để làm khoa học. Trong khi đó, cô luôn mang cảm giác chênh vênh, thiếu động lực, và không ngừng tự hỏi liệu mình có thực sự phù hợp. Mọi người thường trấn an “Chắc là hội chứng kẻ mạo danh thôi”, và cô đã tin như vậy suốt nhiều năm, tự nhủ rằng rồi cô sẽ ổn nếu kiên trì, có thêm kinh nghiệm và sự tự tin.
Nhưng thời gian trôi qua, cảm giác ấy chẳng những không giảm mà ngày càng rõ nét. Bước sang năm thứ tư, Andrea bắt đầu tìm kiếm các bài blog và video có tiêu đề như “Làm sao biết mình nên bỏ dở chương trình tiến sĩ?”. Có lần, một YouTuber đặt câu hỏi rằng “Nếu có ai đó nói rằng họ sẽ lấy bằng tiến sĩ của bạn đi, bạn sẽ cảm thấy tức giận hay nhẹ nhõm?”.
Câu hỏi khiến cô khựng lại. Dù đã bỏ nhiều công sức cho nghiên cứu, nhưng viễn cảnh mất đi tấm bằng lại không làm cô tức giận. Ngược lại, nó giúp cô cảm thấy như được giải thoát. Nhưng đồng thời, cô cũng biết rằng mình chưa sẵn sàng từ bỏ, vẫn còn một phần không nhỏ trong cô muốn kiên trì đến cùng. “Thôi thì cứ lấy cho xong tấm bằng đã”, cô tự nhủ, “rồi mình sẽ rời khỏi khoa học và bắt đầu một con đường khác”.
Trong hành trình tìm kiếm con đường ấy, cô bắt đầu viết. Ban đầu, đó chỉ đơn thuần là một cách để giải tỏa sáng tạo. Nhưng dần dần, việc viết lách đưa cô đến với lĩnh vực truyền thông khoa học. Nhờ kết nối với một biên tập viên của tạp chí thuộc hội khoa học chuyên ngành, cô có cơ hội viết về những công trình nghiên cứu mới được công bố.
Và điều kỳ diệu xảy ra: khoa học bắt đầu trở nên sống động hơn bao giờ hết. Khi đọc và viết về những nghiên cứu không liên quan trực tiếp đến đề tài của mình, cô cảm thấy sự tò mò và hứng khởi quay trở lại. Ngọn lửa nhiệt huyết mà cô từng nghĩ đã lụi tàn trong những năm tháng miệt mài ở phòng thí nghiệm, giờ như được thắp sáng trở lại. Việc viết lách dường như đánh thức lại một phần con người cô, phần luôn bị cuốn hút bởi nhiều điều khác nhau, đúng như mẹ cô từng đùa “Con lúc nào cũng thích nhiều thứ cùng một lúc”.
Dần dần, cô nhận ra rằng có thể vấn đề không nằm ở hội chứng kẻ mạo danh. Có thể, cô đơn giản là một “con cá sống nhầm môi trường”, và điều cô cần làm là bước ra khỏi mặt đất cũ kỹ ấy, tìm đến nơi mình thực sự thuộc về.
Dĩ nhiên, việc rời khỏi con đường nghiên cứu không phải là điều dễ dàng. Andrea lo rằng rằng gia đình sẽ thất vọng, và những rào cản về visa có thể khiến mọi thứ trở nên phức tạp. Cô chia sẻ những trăn trở ấy với một vị tiền bối và cũng từng là du học sinh như cô. Câu trả lời của cô ấy chỉ đơn giản là “Cứ làm theo điều trái tim mách bảo, rồi mọi chuyện khác sẽ dần đâu vào đấy”.
Từ sâu thẳm, cô biết mình muốn theo đuổi con đường truyền thông khoa học sau khi tốt nghiệp. Và khi quyết định tin vào cảm giác ấy, cô như trút bỏ được gánh nặng. Dù vẫn cảm thấy mình không thật sự thuộc về giới hàn lâm, nhưng giờ cô đã biết rõ mình thuộc về đâu và cần phải đi như thế nào. Chính sự rõ ràng đó đã tiếp thêm cho cô sự tự tin, không chỉ để hoàn thành chương trình tiến sĩ, mà còn đủ vững vàng để công khai chia sẻ với đồng nghiệp về quyết định theo đuổi truyền thông khoa học
Vậy nên, nếu có ai đó đang cảm thấy mình là một “con cá lạc lõng”, hãy nhớ rằng thế giới này đầy rẫy những dòng suối và ao hồ nhỏ – những nơi có thể chính là “môi trường phù hợp” dành cho bạn. Việc bạn cần làm là lắng nghe chính mình, và đôi khi là can đảm nhảy một lần để bắt đầu lại.
Dịch từ Science
