Với các nguyên tắc về việc sử dụng AI vẫn đang phát triển, các trường đại học phải định hướng trong một bối cảnh đạo đức phức tạp. Đây là những cách họ có thể giúp định hình việc ứng dụng công cụ này một cách có trách nhiệm.
Sự trỗi dậy của các công cụ AI tạo sinh như ChatGPT đại diện cho một trong những đột phá công nghệ quan trọng nhất kể từ khi Internet ra đời. Các nhà giáo dục và quản lý trong giáo dục đại học phải đối mặt với những tình thế tiến thoái lưỡng nan phức tạp về đạo đức cần được giải quyết, đặc biệt là trong cách AI được tích hợp vào giảng dạy, nghiên cứu và học tập.
Cốt lõi của những thách thức này là khái niệm về “tính linh hoạt trong diễn giải” (interpretive flexibility), một thuật ngữ mượn từ lý thuyết kiến tạo xã hội của công nghệ (SCOT). Khái niệm này đề cập đến ý tưởng rằng công nghệ có thể có nhiều ý nghĩa và cách sử dụng, được định hình bởi các quan điểm khác nhau của người dùng.
- Đánh giá để duy trì sự công bằng và xác thực khi không có AI
- Hội thảo trực tuyến trong trường: AI và liêm chính học thuật
- Với AI trong tầm tay, liệu sinh viên có còn học hỏi?
Đối với các trường đại học, điều này có nghĩa là trong khi một số người xem AI là một công cụ giáo dục mạnh mẽ, cho phép làm việc hiệu quả hơn, thì những người khác lại coi nó là một mối đe dọa – đặc biệt là về tính độc đáo, liêm chính học thuật và đạo đức.
Đạo đức và rủi ro trong việc sử dụng AI
Khi xem xét các khía cạnh đạo đức của AI, cuộc thảo luận chắc chắn sẽ chuyển sang việc công nghệ này đang định hình tương lai của công việc và học tập trong môi trường học thuật như thế nào. Năng lực của AI – và những khả năng không ngừng phát triển của nó – đặt ra những câu hỏi về ý nghĩa của việc đóng góp tư duy độc đáo.
Vào thời điểm mà các trường đại học đang tìm cách thể hiện giá trị của mình cũng như việc phát triển tư duy phản biện và sự sáng tạo, việc sử dụng AI có thể làm mờ đi ranh giới giữa nỗ lực cá nhân và sự trợ giúp của máy móc.
Ví dụ, liệu sinh viên có nên bị yêu cầu phải khai báo khi họ sử dụng AI để hỗ trợ bài tập của mình không? Hay việc một sinh viên sử dụng AI để viết một bài luận hoặc tạo ra kết quả nghiên cứu có cấu thành hành vi đạo văn không?
Đây không phải là những tình huống giả định. Trong một số trường hợp, các công trình do AI tạo ra thậm chí có thể vượt trội hơn những gì sinh viên thực sự có thể đạt được, thách thức các quan niệm truyền thống về thành tích học tập.
Các học giả và nhà quản lý đang bắt đầu nhận ra rằng những cân nhắc về đạo đức không chỉ dừng lại ở việc thừa nhận sự tồn tại của AI.
Tính minh bạch, trách nhiệm giải trình và sự trung thực trong học thuật là điều cốt yếu. Nếu không có các hướng dẫn rõ ràng, chúng ta có nguy cơ rơi vào một vùng xám nơi các tiêu chuẩn đạo đức trở nên mơ hồ, tạo điều kiện cho việc lạm dụng.
Khế ước tâm lý và vai trò của đạo đức
Hành vi đạo đức ở nơi làm việc và trong môi trường học thuật thường bắt nguồn từ các chuẩn mực xã hội bất thành văn, một khái niệm có thể được hiểu thông qua lý thuyết khế ước tâm lý (PCT).
Trong trường hợp thiếu các quy định rõ ràng, mọi người dựa vào các khế ước tâm lý – những thỏa thuận ngầm, và thường là mang tính cá nhân, về những gì được xem là hành vi có thể chấp nhận hoặc có đạo đức.
Khế ước tâm lý hướng dẫn các cá nhân hành xử theo ảnh hưởng từ văn hóa, sự nuôi dưỡng, các giá trị đạo đức, giáo dục, sự tận tâm và nhiều yếu tố khác. Khuôn khổ này đặc biệt hữu ích trong việc tìm hiểu cách các học giả và sinh viên có thể tiếp cận việc sử dụng AI khi các chính sách chính thức còn thiếu.
Ví dụ, một số sinh viên có thể coi các công cụ AI là những công cụ bổ trợ công việc có thể chấp nhận được, tương tự như việc thuê gia sư hoặc sử dụng công cụ kiểm tra chính tả. Những người khác có thể xem chúng là một sự vi phạm liêm chính học thuật, đặc biệt là khi tính độc đáo được đề cao.
Tương tự, các giảng viên có thể đối mặt với những tình thế khó xử khi sử dụng AI để hỗ trợ nghiên cứu. Mặc dù nó có thể giúp phân tích dữ liệu nhanh hơn, nhưng liệu nó có làm suy yếu tính toàn vẹn của nghiên cứu nếu phần lớn công việc này được giao cho một cỗ máy không?
Những câu hỏi này cho thấy rằng AI, giống như những tiến bộ công nghệ trước đó, đang ở trong giai đoạn linh hoạt về diễn giải. Vai trò và đạo đức của nó vẫn đang được tranh luận, và sự thống nhất – nơi một sự đồng thuận về việc sử dụng nó được đạt được – vẫn còn xa vời.
Vai trò của các trường đại học trong việc định hình việc sử dụng AI
Với tính linh hoạt trong diễn giải này, các trường đại học có một vai trò quan trọng trong việc định hình tương lai của việc sử dụng AI trong môi trường học thuật, và một số bước có thể được thực hiện để định hướng các phức tạp về đạo đức xung quanh AI tạo sinh:
- Thiết lập các hướng dẫn rõ ràng: Các trường đại học nên xác định khi nào và làm thế nào các công cụ AI có thể được sử dụng, cho cả sinh viên và giảng viên. Các chính sách minh bạch chỉ rõ việc sử dụng AI được chấp nhận trong nghiên cứu, bài tập và công việc hành chính có thể giúp giảm bớt sự mơ hồ.
- Thúc đẩy nhận thức về đạo đức: Việc kết hợp các cuộc thảo luận về những hàm ý đạo đức của AI vào chương trình giảng dạy giúp sinh viên và giảng viên hiểu được những hệ quả đạo đức của việc phụ thuộc vào các công cụ này. Điều này cũng có thể bao gồm việc tập trung vào quyền riêng tư dữ liệu, trách nhiệm giải trình và các rủi ro của thông tin sai lệch do AI tạo ra.
- Nhấn mạnh tính độc đáo và sự trung thực trong học thuật: AI có thể giúp ích trong nhiều nhiệm vụ, nhưng các trường đại học phải củng cố giá trị của tư duy độc đáo và phân tích phản biện. Giảng viên nên khuyến khích sinh viên chỉ sử dụng AI như một công cụ bổ trợ, thay vì thay thế cho nỗ lực cá nhân.
- Phát triển kiến thức về AI: Giống như sinh viên học cách đánh giá độ tin cậy của các nguồn thông tin, họ cũng nên được dạy cách đánh giá một cách có phản biện các kết quả do AI tạo ra. AI không phải là không thể sai lầm – kết quả của nó có thể thiên vị, không chính xác hoặc thậm chí gây hiểu lầm. Các nhà giáo dục nên đào tạo sinh viên để đặt câu hỏi một cách có phản biện đối với nội dung do AI tạo ra.
- Theo dõi vai trò đang phát triển của AI: Các công nghệ AI liên tục phát triển, và các chính sách xung quanh việc sử dụng chúng cũng nên như vậy. Các trường đại học cần phải linh hoạt, xem xét lại các hướng dẫn của mình khi những năng lực và thách thức đạo đức mới xuất hiện.
Một ranh giới đạo đức mới
AI mang đến cả cơ hội và thách thức cho giáo dục đại học. Khi công nghệ ngày càng được tích hợp vào đời sống học thuật, điều cần thiết là các trường đại học phải tạo ra sự cân bằng giữa việc đón nhận sự đổi mới và duy trì sự liêm chính.
Tính linh hoạt trong diễn giải của AI tạo sinh đòi hỏi các nhà giáo dục, sinh viên và nhà quản lý phải làm việc cùng nhau để phát triển các hướng dẫn rõ ràng nhằm thúc đẩy việc sử dụng có trách nhiệm.
Dựa trên khế ước tâm lý của riêng mình, tôi tránh sử dụng sự trợ giúp của AI để viết lách – dù là trong email, bản thảo học thuật, báo cáo chuyên môn hay thậm chí là bài viết này – để ủng hộ việc sử dụng giọng văn của riêng mình.
Tuy nhiên, tôi đã triển khai các công cụ được huấn luyện bằng AI để giúp giảng viên tìm kiếm và định hướng các tài liệu chính sách trên mạng nội bộ của trường, và tôi cũng sử dụng AI để rút ra những hiểu biết phân tích mới về dữ liệu thu thập được cho việc đánh giá và đảm bảo chất lượng.
Cuối cùng, việc sử dụng AI một cách có đạo đức trong môi trường học thuật không chỉ là một vấn đề kỹ thuật mà còn là một vấn đề xã hội. Những lựa chọn chúng ta đưa ra bây giờ sẽ định hình vai trò của AI trong giáo dục cho các thế hệ tương lai. Các trường đại học phải có một lập trường chủ động, dẫn dắt sự chuyển đổi này một cách có trách nhiệm và có đạo đức.
Dịch từ Times Higher Education
