Làm nghiên cứu sinh là một hành trình đầy cam go, đòi hỏi sự kiên trì và bền bỉ trước khối lượng công việc lớn, kỳ vọng học thuật cao và cảm giác cô đơn kéo dài. Không ít người đã cảm thấy kiệt sức giữa những yêu cầu khắt khe và tiến độ dồn dập. Tuy vậy, ngay trong những giai đoạn tưởng chừng bế tắc nhất, vẫn có những phương pháp giúp ta phục hồi năng lượng, tái kết nối với đam mê và tìm lại niềm vui trong quá trình học tập và nghiên cứu. Dưới đây là một số chiến lược thực tiễn, góp phần giúp các nghiên cứu sinh không chỉ vượt qua thử thách, mà còn có thể tận hưởng hành trình đầy ý nghĩa này.
Xây dựng cộng đồng của riêng mình
Một cộng đồng học thuật gần gũi và gắn bó đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong hành trình nghiên cứu. Những kết nối xã hội thực chất không chỉ là nguồn động viên trong những giai đoạn thuận lợi, mà còn là chỗ dựa tinh thần vững chắc khi ta đối mặt với thất bại, chỉ trích hay cảm giác cô lập.
Tuy nhiên, những mối quan hệ ý nghĩa hiếm khi hình thành qua các nền tảng trực tuyến. Vì vậy, việc chủ động tạo ra các tương tác đời thực như đến văn phòng làm việc, trò chuyện giữa giờ nghỉ, hay cùng đồng nghiệp đi dạo hoặc uống cà phê… sẽ giúp nuôi dưỡng kết nối một cách tự nhiên và bền vững.
Quan tâm chân thành đến người khác cũng là một yếu tố then chốt. Việc ghi nhớ những chi tiết nhỏ về công việc hay đời sống cá nhân của đồng nghiệp, kết hợp với lắng nghe tích cực trong giao tiếp hằng ngày, có thể tạo nên nền tảng cho sự tin cậy và thấu hiểu lẫn nhau. Một cộng đồng không tự nhiên hình thành mà nó được “đan dệt” từ những hành động nhỏ nhưng đầy ý nghĩa mỗi ngày.
Thiết lập ranh giới làm việc rõ ràng
Trong môi trường học thuật áp lực cao, việc làm việc ngoài giờ vào buổi tối hay cuối tuần đôi khi là điều khó tránh. Tuy nhiên, nếu trở thành thói quen kéo dài, điều này dễ dẫn đến kiệt sức và mất cân bằng giữa công việc và đời sống cá nhân.
Không ít nghiên cứu sinh lầm tưởng rằng làm việc nhiều giờ hơn sẽ mang lại hiệu quả cao hơn, nhưng thực tế cho thấy điều ngược lại: thời gian lao động kéo dài thường khiến chất lượng công việc giảm sút, đồng thời bào mòn sức khỏe tinh thần và thể chất. Việc duy trì một kỳ nghỉ cuối tuần đúng nghĩa hay phân bổ thời gian nghỉ ngơi trong ngày là điều cần thiết để phục hồi năng lượng và nâng cao hiệu suất một cách bền vững.
Ngoài ra, giới hạn tiếp xúc với công việc ngoài giờ như tắt thông báo email vào buổi tối, cũng là một chiến lược thiết thực để bảo vệ không gian riêng và duy trì sự tập trung trong khung giờ làm việc chính. Thiết lập ranh giới không phải là sự lười biếng, mà là biểu hiện của việc chủ động chăm sóc bản thân để có thể đồng hành lâu dài cùng học thuật.
Duy trì thói quen và khả năng phục hồi
Sự linh hoạt về thời gian là một điểm mạnh trong học thuật, nhưng nếu thiếu quản lý, nó có thể khiến ranh giới giữa công việc và nghỉ ngơi trở nên mờ nhạt. Khi không có lịch trình rõ ràng, nhiều nghiên cứu sinh dễ rơi vào trạng thái làm việc kéo dài vào đêm muộn hoặc cuối tuần, dẫn đến mệt mỏi tích tụ và giảm sút năng lượng. Việc xây dựng một nhịp sinh hoạt ổn định, đặc biệt là giờ giấc ngủ nghỉ và làm việc, không chỉ giúp cơ thể khoẻ mạnh mà còn nâng cao khả năng ứng phó với áp lực tinh thần.
Khả năng phục hồi, tức năng lực duy trì sự bình tĩnh và chủ động trước các tình huống căng thẳng, là một kỹ năng thiết yếu trong hành trình nghiên cứu. Thay vì phản ứng ngay lập tức với mâu thuẫn hay thất bại, việc tạo khoảng lùi để suy ngẫm sẽ giúp ta giữ được sự tỉnh táo và tự chủ. Các thực hành như chánh niệm, thiền ngắn, hoặc những hoạt động có tính phục hồi tinh thần khác có thể đóng vai trò quan trọng trong việc điều hòa cảm xúc và duy trì trạng thái cân bằng trong môi trường học thuật áp lực cao.
Ghi nhận tiến bộ của bản thân
Quá trình làm nghiên cứu sinh thường gắn liền với những nỗ lực âm thầm, ít được công nhận cho đến khi đạt được những cột mốc lớn. Điều này dễ dẫn đến cảm giác trì trệ, thiếu thành tựu. Việc chủ động ghi nhận những tiến bộ hằng ngày như ghi lại những việc đã làm được vào một cuốn sổ nhỏ, sẽ giúp làm rõ giá trị của các bước tiến nhỏ nhưng bền bỉ.
Việc ăn mừng những thành quả nhỏ, dù là bằng một ly cà phê yêu thích hay một buổi sáng thư giãn, có thể giúp củng cố cảm giác thành công nội tại. Ngay cả khi không có ai ghi nhận những giờ lao động thầm lặng, bản thân mỗi người vẫn cần học cách trân trọng chính mình. Đồng thời, chia nhỏ mục tiêu lớn thành các đích ngắn hạn cụ thể sẽ tạo thêm cơ hội để cảm nhận sự tiến bộ, từ đó duy trì động lực trong suốt hành trình nghiên cứu.
Trân trọng chính hành trình đang đi
Trong khi hướng đến mục tiêu cuối cùng như bảo vệ luận án hay xây dựng sự nghiệp học thuật, ta rất dễ quên mất giá trị của chính chặng đường đang trải qua. Hành trình làm tiến sĩ, dù đầy thử thách, cũng là một quá trình học hỏi sâu sắc, nơi ta không chỉ phát triển năng lực nghiên cứu mà còn khám phá và định hình bản thân.
Việc nuôi dưỡng thái độ trân trọng hiện tại thay vì chỉ chăm chăm nhìn về tương lai là cách giúp ta giảm bớt áp lực, gia tăng cảm giác ý nghĩa và duy trì tinh thần tích cực. Dĩ nhiên sẽ có những ngày mỏi mệt, nhưng khi nhìn nhận hành trình này như một phần thiết yếu của sự trưởng thành học thuật và cá nhân, ta sẽ học được cách tìm thấy niềm vui trong từng bước tiến.
Khi những chiến lược như thiết lập ranh giới, xây dựng kết nối, duy trì thói quen tích cực và ghi nhận thành tựu nhỏ được áp dụng đồng bộ, quá trình làm nghiên cứu sinh không còn là chuỗi ngày “chịu đựng”, mà trở thành một hành trình có thể sống trọn vẹn với ý nghĩa, với nội lực, và cả với niềm vui.
Dịch từ Nature
