Lưu ý: Bài viết này được dịch bởi ChatGPT mà chưa thông qua khâu hiệu đính
Mười năm trước, từng có một đề xuất thay đổi mô hình tổ chức của các trường đại học và cao đẳng. Khi đó, chính phủ Thụy Điển quan tâm nhất đến mô hình trường đại học hoạt động dưới dạng quỹ (foundation). Tuy nhiên, vì toàn bộ khối đại học đều phản đối, đề xuất này nhanh chóng bị loại bỏ.
Dù vậy, tranh luận về mô hình tổ chức vẫn chưa bao giờ kết thúc. Hiện nay, chính Hiệp hội các cơ sở giáo dục đại học Thụy Điển (SUHF) đang thúc đẩy ý tưởng: các trường không nên tiếp tục là cơ quan hành chính nhà nước.
Vì sao lại có đề xuất này?
- Năm 2013, Bộ trưởng Giáo dục khi đó là Jan Björklund nêu ý tưởng để đại học, cao đẳng chuyển sang mô hình quỹ, với lập luận rằng mô hình này sẽ giúp trường tự chủ tài chính hơn, dễ cạnh tranh quốc tế và hợp tác với nước ngoài.
- Dù các trường khi đó bác bỏ đề xuất, nhưng Bộ Giáo dục vẫn cho rằng mô hình mới sẽ giúp họ thoát khỏi nhiều ràng buộc hành chính.
Chủ tịch SUHF, Hans Adolfsson, giải thích rằng hiện nay các trường bị giới hạn ở nhiều điểm: ký hợp đồng, nhận tài trợ, quản lý đầu tư, sở hữu bất động sản, hay sử dụng lợi nhuận từ các công ty trực thuộc.
Ông nhấn mạnh:
“Nếu muốn đảm bảo tự do học thuật thật sự, nhà nước không thể can thiệp sâu vào việc trường dạy gì hay nghiên cứu gì.”
Vấn đề tự do học thuật
Nhiều nhà nghiên cứu cho rằng việc các trường vừa là cơ quan hành chính nhà nước vừa là tổ chức học thuật tạo ra mâu thuẫn kép:
- Một mặt, họ phải thi hành chính sách do chính phủ đặt ra.
- Mặt khác, họ phải là không gian độc lập cho giáo dục và nghiên cứu tự do.
Giáo sư Shirin Ahlbäck Öberg (ĐH Uppsala) cho rằng sự độc lập hiện nay không ổn định, và chính trị ngày càng can thiệp sâu. Ví dụ: thay đổi nhiệm kỳ hội đồng trường, kiểm soát quy trình xét duyệt đạo đức, hay quy định chặt chẽ việc cấp kinh phí nghiên cứu.
Các mô hình thay thế
- Ở Thụy Điển đã có ví dụ: ĐH Jönköping được chuyển thành trường quỹ từ 30 năm trước. Nhờ đó, trường có quyền sở hữu bất động sản, linh hoạt tài chính, tuyển dụng và thu hút nhân sự quốc tế nhanh hơn. Tuy nhiên, quyền tự do này cũng đi kèm trách nhiệm phải đảm bảo chất lượng học thuật.
- Dù vậy, các nhà nghiên cứu cảnh báo rằng mô hình quỹ chưa hẳn đã tự do như tưởng tượng, vì trên thực tế quy định giữa trường quỹ và trường công không khác biệt nhiều.
Lo ngại và thách thức
- Nguy cơ mất an toàn việc làm: nhiều giảng viên và nhân viên coi làm việc trong khu vực nhà nước là một ưu thế lớn.
- Nguy cơ chính trị can thiệp nhiều hơn: nếu bỏ hẳn mô hình cơ quan nhà nước mà chuyển sang “công – tư” hoặc “toàn bộ là quỹ”, thì cạnh tranh sẽ rất khốc liệt và khó lường.
- Cần phân tích rủi ro kỹ lưỡng trước khi chọn giải pháp.
Tương lai sẽ ra sao?
Hiện SUHF đang chuẩn bị xây dựng lập trường chính thức về mô hình tổ chức mới, dự kiến năm 2024 sẽ mở rộng thảo luận.
Bộ trưởng Giáo dục đương nhiệm, Mats Persson, tuyên bố chính phủ muốn “tăng cường tự do học thuật”, nhưng chưa nói rõ có thay đổi mô hình tổ chức hay không.
Dịch từ Universitets lararen
