Khi Calvin Santiago Lee quyết định tìm kiếm cơ hội làm tiến sĩ bên ngoài quê nhà Hoa Kỳ, tài chính là yếu tố quyết định. Nhà khoa học máy tính lý thuyết này chia sẻ: “Tôi tin rằng trừ khi cực kỳ may mắn ở Mỹ, nếu không sẽ rất khó để ổn định tài chính trong quá trình làm tiến sĩ và có triển vọng nghề nghiệp tốt sau đó.”
Bối cảnh tiến sĩ toàn cầu năm 2025
Vị trí hiện tại của anh là nghiên cứu về Category theory (lý thuyết phạm trù – một lĩnh vực toán học liên quan đến ngôn ngữ lập trình và logic) tại Đại học Reykjavik ở Iceland. Công việc này trả lương tốt và mang lại sự cân bằng giữa công việc và cuộc sống. “Tôi cảm thấy mình là một thành viên có giá trị của xã hội và có thể sống thoải mái trong khi theo đuổi bằng tiến sĩ. Tôi tin rằng ngay cả ở các trường hàng đầu của Mỹ, điều này cũng không được đảm bảo.”
Câu chuyện của Lee phản ánh tâm lý chung của nhiều nhà nghiên cứu trẻ. Khi Nature khảo sát gần 3.800 nghiên cứu sinh trên toàn cầu vào tháng 5 và tháng 6, khoảng 1/3 đang học tập bên ngoài quê hương họ. Trong số 1.232 người được hỏi đang du học, lý do phổ biến nhất cho sự dịch chuyển của họ – chiếm 43% – là “thiếu kinh phí ở quê nhà”.
Tỷ lệ này ngang bằng với hai cuộc khảo sát trước đây của Nature vào năm 2019 và 2022, khi khoảng 45% người làm tiến sĩ ở nước ngoài cho biết tài chính đóng vai trò chính. Tuy nhiên, trong cả hai cuộc khảo sát trước đó, đây không phải là lý do hàng đầu. Thay vào đó, lý do chính là “để trải nghiệm một nền văn hóa khác” (chiếm 49% năm 2022 và 46% năm 2019). Nhưng năm nay, chỉ có 35% chọn lý do này.
Các động lực khác để du học cũng giảm sút, bao gồm “nhiều cơ hội việc làm sau khi học” (giảm từ 42% năm 2019 xuống 35% năm 2025) và “thiếu hoặc chất lượng chương trình đào tạo ở quê nhà thấp” (giảm từ 40% năm 2019 xuống 28% năm 2025). Nhìn chung, điều này cho thấy sinh viên đang đưa ra các quyết định thực tế hơn, bị chi phối bởi tài chính và sự nghiệp thay vì khám phá cá nhân.
Chris Glass tại Boston College (Massachusetts), người nghiên cứu xu hướng giáo dục đại học, cho rằng những con số này hoàn toàn hợp lý. Ông nói rằng các quy định thị thực thay đổi, sự không chắc chắn về giấy phép làm việc sau tốt nghiệp và bất ổn địa chính trị đã “thay đổi bài toán tính toán” của các nghiên cứu sinh tiềm năng. Ông nói thêm: “Nhân tài tiến sĩ quốc tế ngày nay đòi hỏi lợi ích kinh tế và khoa học hữu hình – chứ không chỉ là lời hứa về việc trải nghiệm một nền văn hóa khác.”
Glass cho biết sinh viên ngày càng đặt câu hỏi: “Liệu tôi có thể ở lại và xây dựng sự nghiệp nghiên cứu không? Kỹ năng của tôi có bán được ở nước sở tại – và trên toàn cầu không?”. Ông cho rằng đây vừa là phản ứng thích nghi với các trở ngại chính sách, vừa là dấu hiệu cho thấy sinh viên đang tối ưu hóa lựa chọn của mình để tìm kiếm tác động và cơ hội trong một thế giới mà “sự bất định là điều bình thường”.
Tác động của chính trị
Chính trị là một động lực nhỏ đối với việc ra nước ngoài. Nhìn chung, chỉ 7% số người được hỏi nói rằng lý do chính trị ảnh hưởng đến quyết định của họ, một tỷ lệ ít thay đổi kể từ khi Nature đặt câu hỏi này vào năm 2017.
Tuy nhiên, với một số quốc tịch, đặc biệt là người Nga và người Mỹ, tỷ lệ này cao hơn hẳn. Hơn một nửa (56%) trong số 16 người được hỏi từ Nga đang du học đã trích dẫn chính trị là một yếu tố, cũng như gần một phần tư (42%) trong số 46 sinh viên từ Hoa Kỳ. Để so sánh, chỉ 4% người trả lời từ Ấn Độ và 7% từ Trung Quốc đang du học nói điều tương tự.
Các sinh viên Mỹ sống và học tập ở nước ngoài cho biết nền chính trị ngột ngạt và thái độ của chính quyền tổng thống hiện tại đối với khoa học là những lý do chính cho lựa chọn của họ. Khi được yêu cầu giải thích lý do rời đi, một nữ sinh viên đang học tại Thụy Sĩ chỉ viết đơn giản: “Trump…”
Căng thẳng ở quê nhà cũng ngăn cản mong muốn quay về của sinh viên Mỹ sau khi hoàn thành tiến sĩ. “Tôi từng dự định sẽ cân nhắc kỹ việc trở lại Mỹ nhưng giờ những kế hoạch đó, ít nhất là đang bị hoãn lại,” một người đang ở Úc chia sẻ (người này yêu cầu giấu tên vì sợ ảnh hưởng sự nghiệp). Anh nói mình “ít hứng thú quay lại cái gọi là chế độ toàn trị”, nơi những người như anh – một người Do Thái theo tư tưởng tự do trong mối quan hệ đa ái (polyamorous) – bị “nhắm mục tiêu ngược đãi, quấy rối và có thể tệ hơn”.
Anh cho biết hầu hết bạn bè là nhà nghiên cứu trẻ ở Mỹ đều đã có kế hoạch rời đi hoặc đang xây dựng kế hoạch đó. Úc rất tuyệt, anh nói, vì nó bao dung hơn Mỹ, và cơ sở hạ tầng như đường sá, tòa nhà “không bị xuống cấp như ở nhà”. Nó cũng an toàn hơn nhiều. Anh từng phải kẹp bộ dụng cụ sơ cứu cầm máu vào túi để lấy ngay lập tức trong trường hợp xả súng hàng loạt. “Bây giờ, nó chỉ nằm dưới đáy ba lô của tôi.”
Daniil Kiselev, một nghiên cứu sinh đến từ Nga, hiện đang ở Đại học Montpellier (Pháp), đã rời quê hương vào năm 2021. Lúc đó, Nga đã chiếm Crimea nhưng cuộc xâm lược toàn diện vào Ukraine chưa xảy ra. “Hồi đó, các lựa chọn vẫn còn tương đối phong phú. Con đường làm việc ở nước ngoài đòi hỏi khắt khe, nhưng thẳng thắn và có triển vọng,” anh nói.
Sau khi chiến tranh nổ ra ở Ukraine, việc di cư để học tập trở nên khó khăn hơn nhiều – không chỉ vì chính phủ Nga hạn chế đi lại và tuyển quân, mà còn vì nhiều quốc gia đã đóng cửa với người Nga. Anh cho biết nhiều người Nga đã trở nên “thực tế và khiêm tốn hơn trong mong muốn của họ”, giảm bớt tham vọng và chấp nhận bất kỳ vị trí nào có sẵn ngay cả khi không phù hợp với sở thích cá nhân.
Quay lại Nga không phải là một lựa chọn, anh nói. Anh muốn ở lại Pháp sau khi hoàn thành tiến sĩ. “Ngày nay, hầu hết mọi nhà nghiên cứu trẻ mà tôi biết thậm chí không cân nhắc việc quay lại, chủ yếu do sợ bị bắt đi lính hoặc bị đàn áp,” anh chia sẻ. Thay vào đó, hầu hết đều “bám trụ vào nơi làm việc hiện tại, xây dựng mạng lưới quốc tế và giữ mình kín tiếng”.
Những thách thức đặc biệt
Dữ liệu khảo sát của Nature cho thấy việc ra nước ngoài mang lại những thách thức riêng. Một tỷ lệ đáng lo ngại – 42% – sinh viên quốc tế trong cuộc khảo sát cho biết họ đã trải qua quấy rối hoặc phân biệt đối xử trong quá trình học, và 5% từ chối trả lời. Khoảng 14% cho biết họ từng bị phân biệt chủng tộc, và 14% nói họ phải đối mặt với bài ngoại hoặc phân biệt đối xử liên quan đến quốc tịch, cao hơn gấp đôi mức trung bình toàn cầu (lần lượt là 7% và 6%).
Áp lực tài chính là mối lo ngại chung, với 45% coi đó là thách thức (tỷ lệ này tăng lên 57% đối với sinh viên quốc tế tại Vương quốc Anh). Nhưng dữ liệu của Nature cho thấy sinh viên quốc tế ít lo lắng về tài chính hơn những người học trong nước. Một lý do có thể là tỷ lệ người du học nhận được học bổng cao hơn (19%, so với 11% ở những người học trong nước).
Thách thức phổ biến nhất được sinh viên quốc tế trích dẫn là sự cô lập và nhớ nhà (47%). Một trong số đó là Kristina Mraz, kỹ sư môi trường đang học tại Cộng hòa Séc. Cô sinh ra ở Serbia nhưng lớn lên ở Đức từ nhỏ. Khi Mraz đi làm tiến sĩ, cha mẹ cô chuyển về Serbia, khiến cô cảm thấy lạc lõng. “Đó là phần khó khăn. Bỏ lại bạn bè và ký ức phía sau. Mặc dù tôi đã từng đến Prague trước đây, tôi không quen ai cả.” Cuối cùng, cô đã kết bạn thông qua trường đại học và các nhóm người nước ngoài trên mạng xã hội như Facebook.
Nỗi nhớ nhà cũng là yếu tố đối với Mebrahtom Weldehans, nghiên cứu sinh ngành kỹ thuật hóa học tại Đại học Gachon ở Seongnam, Hàn Quốc. Anh quyết định rời quê hương Ethiopia vào năm 2022 sau khi đại dịch COVID-19 và chiến tranh ở vùng Tigray “làm gián đoạn sâu sắc” cuộc sống cá nhân và học tập của anh. Anh cho biết Hàn Quốc thu hút sinh viên quốc tế vì các trường đại học tốt, chi phí sinh hoạt phải chăng, học bổng hào phóng và an toàn. “Cá nhân tôi có trải nghiệm rất tích cực ở đây, không gặp vấn đề gì về quấy rối hay phân biệt đối xử. Nỗi nhớ nhà là có thật, nhưng cộng đồng quốc tế ở đây và việc liên lạc dễ dàng với gia đình khiến nó có thể kiểm soát được,” anh nói.
Mraz chia sẻ điều giúp cô vượt qua nỗi nhớ nhà là tìm được những người bạn cùng phòng hiện tại, một nhóm người nước ngoài cùng chia sẻ không gian sống như một gia đình. Họ thậm chí còn cùng nhau nuôi một chú chuột lang. Giống như 41% sinh viên quốc tế trong khảo sát của Nature, cô gặp khó khăn với rào cản ngôn ngữ. Nhưng môi trường nghiên cứu nuôi dưỡng nhân tài và những người giám sát tuyệt vời đã bù đắp cho điều đó. Cô nói: “Ra nước ngoài giống như một chất xúc tác – bạn sẽ tự động trưởng thành qua tất cả những thử thách này.”
