Tàn nhưng không phế: Dữ liệu từ các bài báo bị rút có thể thúc đẩy liêm chính học thuật

Nhiều trường đại học và viện nghiên cứu trên khắp thế giới luôn coi trọng số lượng công bố bài báo và số lần được trích dẫn. Họ tin rằng càng có nhiều bài báo và trích dẫn, nghiên cứu của họ càng có ảnh hưởng lớn, giúp nâng thứ hạng quốc tế. Phần lớn các bài báo khoa học đều đáng tin cậy, nhưng khi áp lực phải sản xuất nhiều bài hơn và nhanh hơn, một số nhà khoa học có thể bỏ qua chất lượng, dẫn đến những sai sót, đạo văn hoặc thậm chí gian lận dữ liệu.

Trong một thời gian dài, những vấn đề như vậy ít khi bị phát hiện. Tuy nhiên, trong vòng 10 năm qua, đã có rất nhiều “thám tử” trong giới nghiên cứu kiểm tra kỹ lưỡng nội dung, hình ảnh và dữ liệu của các bài báo khoa học. Họ phát hiện ra lỗi trong hàng trăm nghìn bài viết, điều này buộc nhiều nhà xuất bản phải rà soát lại quy trình của mình. Kết quả là, số lượng bài báo bị rút lại đã tăng lên rõ rệt – năm 2022 có khoảng 0,2% bài báo bị thu hồi, gấp ba lần so với 10 năm trước.

Dù có khi rút lại bài báo là do phát hiện ra sai sót vô tình, phần lớn trường hợp thì nguyên nhân lại là gian lận. Theo trang Retraction Watch, nếu tất cả những bài nghiên cứu có vấn đề đều bị rút lại, con số này có thể còn cao hơn nữa. Nhưng dù sao, việc thu hồi các bài báo cũng không chỉ nhằm mục đích sửa sai trong kho tàng tri thức khoa học, mà còn giúp tạo ra một “cảnh báo” riêng về tính trung thực trong nghiên cứu.

Trong một bài phân tích của tạp chí Nature gần đây, nhóm báo của họ đã xem xét các trường, viện nghiên cứu có tỷ lệ bài báo bị rút lại cao nhất trên thế giới. Họ sử dụng dữ liệu từ các công ty chuyên theo dõi tính trung thực trong nghiên cứu – những công ty này đã xây dựng cơ sở dữ liệu riêng, dựa vào Retraction Watch và các nguồn khác, để phát triển phần mềm nhận diện dấu hiệu của nghiên cứu giả mạo.

Các công cụ này giúp các nhà xuất bản nhận diện những “cờ đỏ” trong bài báo, chẳng hạn như:

  • Tác giả hoặc tổ chức của bài báo đã từng có bài bị thu hồi do hành vi sai trái.
  • Bài báo trích dẫn quá nhiều công trình đã bị rút lại.

Theo phân tích của Nature, dữ liệu được cung cấp bởi ba công ty – Scitility (Mỹ), Research Signals (Anh) và Digital Science (Anh) – cho thấy có một số bệnh viện ở Trung Quốc có tỷ lệ bài báo bị rút lại khá cao. Ngoài ra, ở Ả Rập Xê Út và Ấn Độ, số lượng bài bị thu hồi cũng tăng đáng kể trong 5 năm qua. Điều này cho thấy vấn đề không chỉ nằm ở một vài “kẻ xấu”, mà còn có thể bắt nguồn từ chính hệ thống khuyến khích của các tổ chức hoặc thậm chí của cả quốc gia.

Việc nhận biết và theo dõi tỷ lệ bài báo bị rút lại có thể giúp các tổ chức nghiên cứu xem lại và điều chỉnh các chính sách khuyến khích của mình. Thay vì chỉ chú trọng đến số lượng bài báo và trích dẫn, họ nên cân nhắc cả “số bài báo bị rút lại” như một chỉ số cảnh báo. Con số này có thể được đưa vào bảng xếp hạng trường đại học hoặc dùng để xét duyệt các khoản tài trợ nghiên cứu.

Tuy nhiên, cần thận trọng khi sử dụng dữ liệu này. Nếu chỉ nhìn vào số lượng bài báo bị thu hồi của một tổ chức hoặc quốc gia, có thể gây hiểu lầm và làm ảnh hưởng không công bằng đến các nhà nghiên cứu chính đáng. Hơn nữa, số lượng bài báo bị rút lại cao đôi khi có thể phản ánh việc kiểm soát, giám sát chặt chẽ hơn thay vì chỉ ra hành vi sai trái nhiều hơn.

Hiện nay, vẫn còn khá nhiều sự không nhất quán trong cách các nhà xuất bản ghi nhận và thông báo việc rút lại bài báo. Mặc dù năm ngoái đã có nỗ lực từ các nhà xuất bản dưới sự chỉ đạo của US National Information Standards Organization nhằm đưa ra một tiêu chuẩn chung, nhưng vẫn còn không ít sai sót trong dữ liệu. Ví dụ, có một bài báo trên The Lancet bị ghi nhận là bị rút lại trên CrossRef do lỗi của nhà xuất bản Elsevier, mặc dù thực tế bài báo chỉ được sửa lỗi.

Dù còn nhiều bất cập, dữ liệu về các bài báo bị rút lại vẫn là một công cụ quý giá. Nó nhắc nhở chúng ta rằng trong khoa học, chất lượng không kém phần quan trọng so với số lượng.

Dịch từ Nature

--- Bài viết này có hữu ích không? ---

Nhấn sao để đánh giá!

Đánh giá trung bình 0 / 5. Số đánh giá: 0

Chưa có đánh giá.

Có thể bạn quan tâm