Hệ thống bình duyệt truyền thống hiện đang đối mặt với nhiều chỉ trích về những hạn chế của nó: gây kéo dài thời gian công bố kết quả, thiên vị, và thiếu minh bạch. Thời gian gần đây, một cách tiếp cận thay thế được gọi là “Bình duyệt Mở – Open Peer Review (OPR)” đã xuất hiện, hướng đến việc giải quyết những vấn đề của hệ thống cũ.
Không giống như quy trình đánh giá ngang hàng thông thường, vận hành đằng sau những tấm màn khép kín, OPR tìm cách thu hút nhiều bên liên quan hơn vào việc đánh giá và phê bình các bản thảo nghiên cứu. OPR mang đến nhiều lợi ích, bao gồm:
- Nâng cao minh bạch và trách nhiệm giải trình khi công khai danh tính tác giả trong bình duyệt và công khai báo cáo bình duyệt sau xuất bản.
- Thúc đẩy tác các bên ra phản hồi mang tính xây dựng, thúc đẩy cách tiếp cận hợp tác hơn trong việc bình duyệt.
- Người bình duyệt có thể nhận được sự công nhận cho những đóng góp của họ, khuyến khích họ tham gia nhiều hơn vào quá trình bình duyệt và đưa ra các đánh giá chất lượng cao.
- Xuất bản nhanh hơn thông qua việc giảm thời gian trao đổi qua lại giữa tác giả và người bình duyệt, đồng thời tạo điều kiện cho tác giả chỉnh sửa bản thảo nhiều lần.
Tuy nhiên, OPR cũng có một số nhược điểm tiềm ẩn, như những lo ngại khi người bình duyệt không còn ẩn danh, dẫn đến các xung đột lợi ích tiềm ẩn và nỗi sợ bị công chúng chỉ trích. Mặc dù vậy, phong trào khoa học mở đang đạt được những thành tựu đáng kể, và nhiều tạp chí và nền tảng học thuật đang thử nghiệm các mô hình OPR khác nhau.
Trong bối cảnh bình duyệt mở mang đến những tiềm năng trong việc nâng cao kiến thức và đẩy nhanh tiến bộ khoa học vì lợi ích của tất cả mọi người, F1000 đang nổi bật với những thực hành của mình. F1000Research là một nền tảng xuất bản nghiên cứu mở nhằm mục đích thúc đẩy khoa học mở và bình duyệt mở trên nhiều lĩnh vực khác nhau, bao gồm khoa học sự sống, vật lý, kỹ thuật, y học, khoa học xã hội và nhân văn. Không giống như các mô hình xuất bản truyền thống, F1000Research cung cấp việc xuất bản nhanh chóng các bài báo và kết quả nghiên cứu mà không có hạn chế hoặc thiên vị từ ban biên tập. Qua việc nhấn mạnh vào các giá trị: (1) xuất bản lập tức, (2) minh bạch trong xuất bản và bình duyệt, (3) tất cả kết quả cần được xuất bản, và (4) dữ liệu nên được mở, F1000Research hướng đến việc thúc đẩy tiến bộ khoa học chung của toàn nhân loại.
Điều khiến F1000Research khác biệt với các nhà xuất bản truyền thống là cam kết của tổ chức đối với khoa học mở và OPR. F1000Research tuân thủ các nguyên tắc của khoa học mở bằng cách đảm bảo rằng các bài báo đã xuất bản và kết quả nghiên cứu có thể truy cập mở đối với cộng đồng nghiên cứu toàn cầu. Bên cạnh đó, mô hình OPR của F1000Research không chỉ công khai danh tính người bình duyệt và báo cáo của họ, mà còn khiến cho cam kết xuất bản nhanh chóng của F1000 trở nên khả thi – đó là mô hình Bình duyệt Sau Xuất bản.
Phương pháp tiếp cận OPR của F1000Research bao gồm ba giai đoạn: xuất bản bài báo, bình duyệt sau xuất bản, và quy trình sửa đổi.
Khi một bài viết được gửi, nó sẽ trải qua quá trình kiểm tra ban đầu để đảm bảo đáp ứng các tiêu chuẩn cơ bản của nền tảng để được xuất bản (bước 1). Sau đó, bài báo được mở để nhận phản hồi của cộng đồng thông qua quy trình bình duyệt sau xuất bản (bước 2). Nhận xét này sẽ được công khai để người đọc đánh giá. Các tác giả có thể trả lời nhận xét của người bình duyệt và cập nhật bài viết của họ cho phù hợp (bước 3). Quá trình này sẽ được lặp đi lặp lại để đảm bảo rằng các bài báo trên F1000Research luôn được cập nhật và phản ánh quá trình kiến thức khoa học đang phát triển.
Tóm lại, hiện nay F1000Research đang là nhà xuất bản tiên phong trong việc thúc đẩy Khoa học Mở và Bình duyệt Mở. Cam kết của F1000Research về tính minh bạch, trách nhiệm giải trình trong quy trình bình duyệt đã giúp cải thiện chất lượng và độ tin cậy của các kết quả nghiên cứu. Đồng thời, cách tiếp cận đặc biệt của nhà xuất bản này(Bình duyệt Sau Xuất bản) đã giúp đẩy nhanh việc phổ biến các kết quả nghiên cứu đến cộng đồng. Mặc dù OPR không phải là không có những tranh cãi, nhưng rõ ràng là nó có khả năng cách mạng hóa của OPR đang dần được công nhận trong giới học thuật, và F1000Research đang đóng một vai trò quan trọng trong quá trình chuyển đổi này.
Tài liệu tham khảo
Open Peer Review. (n.d.). FOSTER Open Science.
Pros and cons of open peer review. (1999). Nature Neuroscience, 2(3), 197–198.
Ross-Hellauer, T. (2017, August 31). What is open peer review? A systematic review. F1000research.com.
F1000Research. (2015). How it Works – F1000Research.
