Công nghệ có thể giúp cắt bỏ các “giải pháp” đầy từ ngữ rỗng tuếch và thay vào đó, cung cấp một lối tắt để khơi nguồn sáng tạo.
Trong một thí nghiệm tại Trường Đại học Giáo dục Harvard, 60 sinh viên sau đại học được yêu cầu phân tích một tình huống giả định: Jorge – một học sinh trung học, bị bắt quả tang sở hữu ma túy và đối mặt với khả năng bị đuổi học. Ban đầu, các sinh viên đưa ra các giải pháp an toàn, thiếu sáng tạo – tập trung vào việc xem xét lại các chính sách của nhà trường và đảm bảo chúng phản ánh thực tế tốt nhất. Các giải pháp này chỉ lặp lại các công thức trống rỗng xung quanh công bằng, bình đẳng và giáo dục mà không đề cập cụ thể làm thế nào để áp dụng chúng.
Khi so sánh với phản hồi của ChatGPT về trường hợp này, các sinh viên kinh ngạc nhận ra rằng các giải pháp của AI rất giống với của chính họ, và với cách mà một trường học sẽ thực sự làm. Điều này khiến họ nghi ngờ khả năng sáng tạo của bản thân và cảm thấy mắc kẹt trong “vòng lặp” của các khuôn mẫu tư duy đang hiện hữu, mà bất cứ ai cũng có thể sao chép.
Tuy nhiên, sau khi đối mặt với sự thất vọng đó, các sinh viên bắt đầu suy nghĩ ra các phản ứng sáng tạo và độc đáo hơn. Sinh viên nhận ra rằng họ đã chỉ tập trung vào góc nhìn của ban quản trị mà không cho những người liên quan (giáo viên, học sinh, bản thân Jorge) được tham gia vào quá trình quyết định. Họ cũng bắt đầu nghi vấn logic và tính hợp pháp của các cấu trúc xã hội hiện hữu như hệ thống tư pháp vị thành niên, thay vì chấp nhận chúng như hiển nhiên. Thậm chí, các sinh viên đề xuất những ý tưởng ban đầu có vẻ vô lý, chẳng hạn như giáo viên cùng sử dụng ma túy với học sinh hay đóng cửa toàn bộ ngành giáo dục. Tuy vậy, những ý tưởng này phá vỡ các mẫu suy nghĩ cũ và mở ra các khả năng mới.
Đến cuối cuộc thảo luận, các sinh viên không chỉ khám phá các phản ứng lương tâm của họ trong bối cảnh của Jorge, mà còn cân nhắc các hành động tiềm năng để thực hiện công lý xã hội. Họ nhận ra rằng có thể vừa tôn trọng pháp luật vừa từ chối nó nếu có đủ sức mạnh tập thể, ví dụ báo cáo học sinh vi phạm nhưng đe dọa đình công nếu em bị đuổi học. Tuy các sinh viên không đạt đồng thuận, nhưng cuộc thảo luận trở nên phong phú và sáng tạo hơn sau khi đối mặt với AI.
Tất cả những quá trình này khó khăn nhưng cần thiết. Tuy những lo ngại về việc mất việc làm do tự động hóa phản ánh đúng tình trạng thực tế. Nhưng mặt khác, các mô hình AI có thể hoạt động như chiếc gương soi, phản ánh lại sự kém cỏi và thiếu sáng tạo trong các giải pháp đối với những vấn đề xã hội như biến đổi khí hậu hay bất bình đẳng. Điều này như một chất xúc tác, thúc đẩy chúng ta tư duy vượt ra ngoài các giải pháp khuôn mẫu và thử nghiệm các ý tưởng đột phá mà AI không thể dự đoán. Như vậy, AI sẽ không thể giải quyết các vấn đề xã hội nhưng có thể là công cụ để thúc đẩy sự thay đổi trong cách suy nghĩ và hành động của chúng ta.
