Các nhà nghiên cứu cảnh báo rằng các chương trình đào tạo tiến sĩ cần chuẩn bị tốt hơn cho sinh viên để họ có thể làm việc ngoài môi trường đại học.
Số lượng tiến sĩ tốt nghiệp trên toàn cầu đã tăng đều đặn trong vài thập kỷ qua. Và ở các quốc gia như Trung Quốc và Ấn Độ, con số này đang bùng nổ.
Theo truyền thống, bằng tiến sĩ là bước đệm cho sự nghiệp lâu dài trong giới học thuật. Nhưng ngày nay, số lượng tiến sĩ tốt nghiệp vượt xa số lượng việc làm tại các trường đại học và viện nghiên cứu. Các nhà nghiên cứu cho rằng nhiều trường đại học không chuẩn bị cho sinh viên tốt nghiệp một sự nghiệp ngoài học viện.
Bà Cláudia Sarrico, Bộ trưởng Bộ Giáo dục Đại học Bồ Đào Nha, người từng làm việc tại Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) ở Paris, cho biết: “Chúng ta cần làm cho giáo dục tiến sĩ có ý nghĩa hơn, bền vững hơn và phù hợp hơn với nhu cầu đa dạng của xã hội và thị trường lao động.”
Tình trạng “bùng nổ” tiến sĩ
Trong số 38 quốc gia thuộc OECD, số lượng tiến sĩ mới đã tăng gần gấp đôi từ năm 1998 đến 2017, và tiếp tục tăng trong những năm sau đó. (Mặc dù một số quốc gia, bao gồm Úc và Brazil, đã chứng kiến sự sụt giảm số lượng đăng ký tiến sĩ trong vài năm qua, một phần do chi phí sinh hoạt cao và trợ cấp thấp.)
Tại Trung Quốc, số lượng nghiên cứu sinh tiến sĩ đã tăng gấp đôi – từ khoảng 300.000 vào năm 2013 lên hơn 600.000 sinh viên theo học chương trình tiến sĩ vào năm 2023. “Con số này rất lớn và chúng vẫn tiếp tục tăng,” Hugo Horta, người nghiên cứu chính sách và thực tiễn giáo dục đại học tại Đại học Hồng Kông cho biết. Ông Horta giải thích rằng có một số yếu tố thúc đẩy sự tăng trưởng này, chẳng hạn như số lượng người có bằng cử nhân và thạc sĩ ngày càng tăng, và kỳ vọng của nhiều người trong nước rằng đầu tư vào giáo dục đại học sẽ mang lại triển vọng kinh tế và xã hội tốt hơn.
Tuy nhiên, ông Horta nói rằng số lượng việc làm trong giới học thuật không theo kịp tốc độ tăng trưởng của số lượng tiến sĩ. Hầu hết những người tham gia các chương trình tiến sĩ này đều đang được đào tạo để trở thành học giả, vì vậy nhiều sinh viên tốt nghiệp tương lai sẽ phải đối mặt với sự cạnh tranh khốc liệt cho bất kỳ vị trí nào.
Vấn đề sau tốt nghiệp
Ở các quốc gia như Hoa Kỳ, Úc và Vương quốc Anh, công việc ngoài học thuật ngày càng trở thành điều bình thường đối với những người có bằng tiến sĩ. Một nghiên cứu năm 2023 trên hơn 4.500 tiến sĩ tốt nghiệp ở Vương quốc Anh cho thấy hơn hai phần ba số tiến sĩ được tuyển dụng ngoài giới học thuật.
Việc làm này có thể có nghĩa là sinh viên tốt nghiệp nhận những công việc không dựa trên nghiên cứu hoặc nằm ngoài lĩnh vực chuyên môn của họ. Ở Nam Phi, trong số hơn 6.000 tiến sĩ tốt nghiệp đã hoàn thành một cuộc khảo sát năm 2020, 18% cho biết họ gặp khó khăn trong việc tìm việc làm liên quan đến chuyên môn của mình. Milandré van Lill, một nhà nghiên cứu tại Đại học Stellenbosch ở Nam Phi và là đồng tác giả của nghiên cứu, nói: “Mặc dù họ tìm được việc làm, nhưng nó không nhất thiết phải liên quan đến bằng tiến sĩ của họ, và đó không phải lúc nào cũng là công việc mà họ mong đợi hoặc mong muốn. Theo quan điểm của tôi, chúng ta đã đạt đến điểm bão hòa về số lượng tiến sĩ tốt nghiệp.” Một số sinh viên tốt nghiệp tìm được việc làm ngoài giới học thuật cảm thấy bị đánh giá thấp và làm việc vượt quá trình độ của mình, van Lill nói.
Tuy nhiên, điều này không phải lúc nào cũng đúng. Nghiên cứu năm 2023 cho thấy sự hài lòng với công việc của các tiến sĩ nói chung là cao, với hơn 90% nói rằng họ hài lòng với sự nghiệp của mình. Những người trong các lĩnh vực liên quan đến khoa học và công nghệ có nhiều khả năng tìm được các vai trò liên quan đến nghiên cứu hơn – vốn có mức độ hài lòng với công việc cao hơn – so với những người trong các ngành khoa học xã hội, nghệ thuật và nhân văn.
Việc rất nhiều tiến sĩ hiện đang làm việc ngoài học viện đặt ra câu hỏi liệu bằng thạc sĩ có đủ để mang lại sự thúc đẩy về khả năng tuyển dụng và thu nhập thường đi kèm với bằng tiến sĩ hay không. Theo một nghiên cứu khác năm 2023 về những người có bằng sau đại học ở Vương quốc Anh, những người có bằng tiến sĩ nói chung kiếm được nhiều tiền hơn mỗi giờ so với những người có bằng thạc sĩ, nhưng điều đó không đúng trong tất cả các ngành. Trong các lĩnh vực luật, kinh tế và quản lý, những người có bằng tiến sĩ được trả ít hơn một chút so với những người có bằng thạc sĩ. Và khi tính đến số năm kinh nghiệm trong lực lượng lao động, những người có bằng thạc sĩ trong bất kỳ lĩnh vực nào kiếm được nhiều hơn một chút so với những người có bằng tiến sĩ.
Cần thay đổi giáo dục tiến sĩ
Nhiều nhà nghiên cứu đang kêu gọi đánh giá lại mục đích của bằng tiến sĩ – và cải cách các hệ thống giáo dục đại học để thích nghi với bối cảnh nghề nghiệp đang thay đổi đối với những người có bằng tiến sĩ. Một số quốc gia, chẳng hạn như Nhật Bản, Đức và Vương quốc Anh, đã bắt đầu thực hiện các thay đổi, chẳng hạn như cung cấp các khóa đào tạo và thực tập có lương cho sinh viên trong quá trình học tiến sĩ, hoặc cung cấp các lựa chọn thay thế như “tiến sĩ công nghiệp”, theo đó sinh viên thực hiện nghiên cứu của mình phối hợp với một công ty. Tuy nhiên, nhiều sinh viên vẫn nói rằng các trường đại học không làm đủ để giúp họ chuẩn bị cho các công việc ngoài học thuật.
Bà Sarrico nói: “Chúng ta cần thay đổi giáo dục tiến sĩ để chuẩn bị cho các tiến sĩ mọi lĩnh vực của cuộc sống. Các kỹ năng của họ cần thiết – đổi mới, tư duy phản biện, tư duy phân tích – tất cả những điều này đều có nhu cầu trên thị trường lao động.”
