Hơn một nửa số nhà nghiên cứu hiện nay đang âm thầm sử dụng trí tuệ nhân tạo để giúp họ đánh giá các bài báo khoa học. Một khảo sát quy mô lớn trên 1.600 chuyên gia từ 111 quốc gia cho thấy việc dùng AI trong bình duyệt không còn là chuyện hiếm, thậm chí gần 25% số người được hỏi thừa nhận họ dùng công nghệ này nhiều hơn hẳn so với năm trước. Dù các công cụ như ChatGPT đang trở nên phổ biến, thực tế này lại đang đi ngược lại với nhiều quy định bảo mật từ phía các nhà xuất bản.
Thông thường, các nhà nghiên cứu tận dụng AI cho nhiều công việc khác nhau từ đơn giản đến phức tạp để giảm bớt gánh nặng. Khoảng 59% dùng máy để hỗ trợ soạn thảo các bản nhận xét, trong khi gần một phần ba số người tham gia khảo sát dùng AI để tóm tắt nội dung, tìm kiếm lỗ hổng kiến thức hoặc kiểm tra các tài liệu tham khảo. Bên cạnh đó, 28% chuyên gia còn nhờ AI đóng vai trò như một thám tử để soi các dấu hiệu gian lận như đạo văn hay chỉnh sửa hình ảnh trái phép. Tuy nhiên, một vấn đề lớn nảy sinh là nhiều người đã tải các bản thảo chưa công bố lên các trang web của bên thứ ba, điều này gây lo ngại nghiêm trọng về tính bảo mật và nguy cơ rò rỉ quyền sở hữu trí tuệ của tác giả.
Dù AI có khả năng viết lách rất trôi chảy và chuyên nghiệp, nhưng trình độ thực sự của nó vẫn khiến giới chuyên môn lo lắng. Một thí nghiệm tại Đại học Houston cho thấy khi yêu cầu mô hình ngôn ngữ lớn đánh giá một bài báo khoa học, kết quả trả về dù có ngôn từ trau chuốt nhưng lại mắc nhiều lỗi sai về sự thật và thiếu đi những đóng góp chuyên sâu mang tính xây dựng. Điều đáng ngạc nhiên là khi người dùng đưa ra các yêu cầu phản biện càng phức tạp, chất lượng đánh giá của AI lại càng giảm sút, cho thấy nó vẫn chưa thể thay thế được cái nhìn sắc bén của con người.
Trước thực tế này, các nhà xuất bản lớn đang nỗ lực tìm cách chung sống hòa bình với công nghệ thay vì cấm đoán hoàn toàn. Một số đơn vị đã tự phát triển nền tảng AI nội bộ riêng để đảm bảo an toàn dữ liệu và yêu cầu người dùng phải khai báo minh bạch về việc có sử dụng máy móc hay không. Quan điểm chung hiện nay là AI cần được sử dụng một cách có trách nhiệm, có hướng dẫn cụ thể và đặc biệt là con người phải chịu trách nhiệm cuối cùng cho mọi đánh giá khoa học.
Việc sử dụng AI trong bình duyệt giống như một người làm vườn sử dụng máy cắt cỏ tự động để dọn dẹp bề mặt. Máy móc có thể giúp làm sạch các cỏ dại rõ ràng một cách nhanh chóng, nhưng để biết chính xác nên chăm sóc bông hoa nào hay cắt tỉa cành lá ra sao cho hài hòa nhất, chúng ta vẫn cần bàn tay khéo léo và kinh nghiệm lâu năm của một người làm vườn thực thụ.
Dịch từ Nature
