Vương quốc Anh, cũng như mọi quốc gia khác, cần coi trọng việc xây dựng một văn hóa nghiên cứu mang tính hỗ trợ, xem đó là yếu tố cốt lõi tạo nên sự xuất sắc trong khoa học.
Bạn sẽ làm gì khi quốc gia của mình đang đối mặt với vấn nạn nghiêm trọng về bắt nạt và quấy rối trong nghiên cứu học thuật? Vương quốc Anh là một trong những nơi đang gặp phải tình trạng này, điều đã được Cơ quan Nghiên cứu và Đổi mới Vương quốc Anh (UKRI) thừa nhận trong một báo cáo đánh giá bằng chứng công bố năm 2019.
Câu trả lời chắc chắn không thể là: “Văn hóa nghiên cứu không đủ quan trọng để đưa vào các thước đo chính thức về sự xuất sắc của đại học”. Thế nhưng, đó lại là cách mà nhiều người đang diễn giải quyết định của chính phủ cách đây ba tháng, khi họ tạm dừng kế hoạch của UKRI về việc đưa đánh giá chất lượng văn hóa nghiên cứu vào Khuôn khổ Đánh giá Xuất sắc Nghiên cứu (REF) – một kỳ đánh giá định kỳ về hiệu quả hoạt động của các trường đại học.
Bản thân việc liệu chính phủ có nên can thiệp trực tiếp vào cách thức đánh giá nghiên cứu hay không đã là một vấn đề gây tranh cãi. Tuy nhiên, nhóm thực hiện REF hiện tại không phải là những người duy nhất rơi vào tình thế tiến thoái lưỡng nan này; chính phủ các nước trên thế giới đang ngày càng can thiệp sâu vào những quyết định vốn dĩ thuộc về chuyên môn của các nhà nghiên cứu. Nhóm REF cần phải có đủ dũng khí để giữ vững lập trường. Điều này sẽ không dễ dàng và họ cần sự ủng hộ từ cộng đồng nghiên cứu. Bất kỳ quyết định nào được đưa ra cũng không được phép làm ảnh hưởng đến những nỗ lực đang diễn ra nhằm nhận diện và xử lý các hành vi sai trái trong nghiên cứu.
REF là một hệ thống xếp hạng sao mang tính cạnh tranh nhằm đo lường sự xuất sắc, từ mức bốn sao (chất lượng hàng đầu thế giới) đến một sao (được công nhận cấp quốc gia về tính nguyên bản, ý nghĩa và chặt chẽ). Hoạt động này diễn ra mỗi 7 hoặc 8 năm một lần và kết quả có ý nghĩa cực kỳ quan trọng đối với các trường đại học, bởi chúng được dùng để phân bổ khoảng 2 tỷ bảng Anh (2,6 tỷ USD) tài trợ mỗi năm. Trong lịch sử, REF đo lường ba yếu tố: chất lượng đầu ra (như các bài báo tạp chí và sách chuyên khảo); chất lượng môi trường nghiên cứu (bao gồm cơ sở vật chất và thu nhập từ nghiên cứu); và tác động của nghiên cứu đối với xã hội, môi trường hoặc nền kinh tế.
Trước đây, các nhà hoạch định chính sách Anh từng tự hào rằng quốc gia này đạt được những thành tựu vượt trội so với quy mô nguồn lực trên các thước đo quốc tế như tỷ lệ xuất bản và số lượng giải Nobel. Các kỳ đánh giá nghiên cứu định kỳ được coi là một động lực cho sự xuất sắc đó. Tuy nhiên, REF cũng đã tạo ra một cấu trúc thứ bậc trong các trường đại học, nơi coi trọng các chỉ số hiệu suất như doanh thu tài trợ và số lượng xuất bản, đồng thời ưu ái một số loại hình nghiên cứu nhất định và đề cao sự cạnh tranh hơn là hợp tác. Một số nhà nghiên cứu cho rằng chính cấu trúc hạ tầng này là yếu tố khuyến khích văn hóa bắt nạt — tình trạng xảy ra khi những người có quyền lực lạm dụng nó để hạ thấp, làm nhục hoặc gây tổn hại cho người khác.
Sau quá trình tham vấn kỹ lưỡng với cộng đồng nghiên cứu Anh và các chuyên gia quốc tế, nhóm REF đã thông báo vào tháng 1 rằng cấu trúc hệ thống đánh giá sẽ thay đổi để bao gồm các thước đo về văn hóa nghiên cứu. Điều này nhấn mạnh quan điểm rằng nghiên cứu xuất sắc được hưởng lợi từ một môi trường làm việc mang tính hỗ trợ và đồng nghiệp. Dù các cố vấn quốc tế đề xuất đặt trọng số ngang bằng cho đầu ra, tác động và hạng mục mở rộng là “con người, văn hóa và môi trường”, nhóm REF cuối cùng đã chốt các tỷ lệ tương ứng là 50%, 25% và 25%.
Các nhà nghiên cứu đã được mời đóng góp ý tưởng cho các chỉ số mới để chứng minh rằng con người được coi trọng và tổ chức có văn hóa hợp tác hỗ trợ. Những chỉ số này có thể bao gồm dữ liệu về khoảng cách lương theo giới, cơ hội thăng tiến, hoặc cách các tổ chức đáp ứng yêu cầu của các sáng kiến bên ngoài như Tuyên bố về Đánh giá Nghiên cứu (DORA) và Liên minh Cải tiến Đánh giá Nghiên cứu (CoARA). Đầu năm nay, các trường đại học cũng đã có cơ hội tham gia một dự án thí điểm để khám phá việc sử dụng các chỉ số này.
Tuy nhiên, những thay đổi này đã bị Bộ trưởng Khoa học Patrick Vallance tạm dừng vào tháng 9. Mặc dù lệnh tạm dừng dự kiến sẽ được dỡ bỏ vào tuần tới, kết quả thí điểm vẫn chưa được công bố. Các nhà nghiên cứu đang chuẩn bị tinh thần cho tin xấu rằng trọng số cho văn hóa nghiên cứu sẽ bị giảm. Một số người lo ngại từ “văn hóa” thậm chí có thể bị loại bỏ khỏi tiêu đề trong khung đánh giá, ngay cả khi các yếu tố của một nền văn hóa hỗ trợ vẫn nằm trong các thành phần được đo lường. Điều này sẽ gửi đi những tín hiệu sai lệch, cho thấy chính quyền Anh đang hạ thấp tầm quan trọng của văn hóa nghiên cứu vào đúng thời điểm mà các trường đại học cần phải thảo luận về cách xử lý tốt hơn các hành vi sai trái.
Một vấn đề then chốt là mặc dù quấy rối là hành vi vi phạm pháp luật tại Vương quốc Anh, nhưng bắt nạt tại nơi làm việc lại chưa được quy định rõ ràng như vậy. Tại các trường đại học, khiếu nại chủ yếu được giải quyết thông qua quy trình nội bộ và dữ liệu về các vụ việc này rất hiếm do ít có sự tham gia của các cơ quan bên ngoài. Kết quả là trong thập kỷ qua, các tổ chức như Nhóm 21 (21 Group) và Phong trào Bình đẳng Học thuật (Academic Parity Movement) đã được thành lập để hỗ trợ những người bị bắt nạt, kêu gọi sự giám sát chặt chẽ hơn từ bên ngoài đối với những gì đang diễn ra trong các trường đại học.
Những thay đổi lớn đôi khi bắt nguồn từ những bước đi nhỏ. Việc đưa văn hóa nghiên cứu mang tính hỗ trợ vào REF là một bước đi như vậy. Bắt nạt và quấy rối là những vấn đề nghiêm trọng, và sự xuất sắc trong nghiên cứu hoàn toàn có thể song hành với một môi trường làm việc hỗ trợ lẫn nhau. Chính quyền Anh cần nỗ lực hết sức để bảo vệ và thúc đẩy cả hai yếu tố này.
