Việc phát triển luận án tiến sĩ thành một cuốn sách chuyên khảo đôi khi là một mục tiêu khá hiển nhiên đối với nhiều nhà nghiên cứu mới vào nghề. Nhiều nghiên cứu sinh chủ động chuẩn bị cho quá trình này ngay trong quá trình học tiến sĩ, bằng cách viết luận án với theo hướng có thể xuất bản thành sách, tham dự các hội thảo liên quan đến xuất bản và tích cực tìm kiếm cơ hội hợp tác với các nhà xuất bản.
Nhưng liệu việc đó có nên là một mục tiêu “hiển nhiên”? Bài viết này sẽ tập trung vào việc phân tích quá trình chuyển đổi luận án thành sách, đồng thời đặt câu hỏi về việc liệu giới học thuật có đang đặt quá nhiều kỳ vọng trên vai những nhà nghiên cứu trẻ.
Nhiều người cho rằng giới học thuật phụ thuộc vào văn hóa “xuất bản hoặc lụi tàn” để liên tục sản xuất nội dung mới. Tuy nhiên, trong thực tế, những cuốn sách các nhà xuất bản trường đại học muốn xuất bản nhất thực chất là cuốn sách mà học giả thực sự muốn viết. Họ đã xuất bản các tác phẩm học thuật với sứ mệnh chính là lan tỏa và phát triển tri thức, trước cả khi sách chuyên khảo trở thành điều kiện bắt buộc để thăng tiến. Giống như các học giả, họ cũng lo lắng về tính bền vững của hệ thống đào tạo, tuyển dụng và thăng tiến giảng viên trong bối cảnh hiện nay.
Việc ngày càng có nhiều giảng viên hợp đồng và ít giảng viên chính thức khiến các học giả phải xúc tiến việc xuất bản sách để có cơ hội thăng tiến. Tuy nhiên, điều này tạo ra một vòng luẩn quẩn rằng các học giả phải cạnh tranh khốc liệt để xuất bản sách, trong khi các nhà xuất bản lại phải đối mặt với áp lực lớn để tìm kiếm và duy trì chất lượng của các bản thảo. Rõ ràng là có điều gì đó cần thay đổi. Hiện tại, điều đang bị ảnh hưởng chính là điều kiện làm việc của cả các học giả và nhà xuất bản.
Tại sao bạn nên biến luận án của mình thành sách?
Có hai lý do chính là vì bạn phải hoặc vì bạn muốn. Nhiều nghiên cứu sinh cảm thấy cần phải công bố luận án của mình dưới dạng sách để đáp ứng yêu cầu của các trường đại học và đảm bảo tương lai nghề nghiệp. Ví dụ, các học giả trẻ cảm thấy cần phải xuất bản sách sớm để có cơ hội được giữ lại trường, ngay cả khi nghiên cứu của họ chưa hoàn thiện. Áp lực này đã tạo ra một môi trường làm việc căng thẳng và cạnh tranh trong giới học thuật.
Vậy những yếu tố nào có thể ảnh hưởng đến quyết định chuyển đổi luận án thành sách của một nhà nghiên cứu? Việc chuyển đổi luận án thành sách là một quyết định phức tạp, chịu tác động bởi cả yếu tố chủ quan và khách quan. Mặc dù có thể có những áp lực từ môi trường làm việc, nhưng động lực thực sự của các học giả thường đến từ sự đam mê với nghiên cứu và mong muốn đóng góp cho cộng đồng học thuật.
Tuy nhiên, không phải ai cũng muốn biến luận án của mình thành sách. Có những học giả, ví dụ như Vanessa K. Valdés, chỉ chọn một phần nhỏ của luận án để bao gồm trong cuốn sách chuyên khảo đầu tiên của mình . Điều này cho thấy rằng chúng ta không nhất thiết phải tuân theo một khuôn mẫu cố định mà có thể tự do lựa chọn tiếp cận phù hợp với mình. Cuộc sống học thuật mang đến nhiều lựa chọn, và bạn hoàn toàn có quyền quyết định con đường nào phù hợp với mình nhất. Thay vì bị cuốn theo những áp lực bên ngoài, hãy lắng nghe tiếng nói bên trong và theo đuổi những dự án nghiên cứu thực sự làm bạn say mê. Hãy tự hỏi bản thân: Điều gì thực sự khiến bạn hứng thú? Những câu hỏi nghiên cứu nào đang thôi thúc bạn tìm kiếm câu trả lời? Dù quyết định như thế nào, hãy nhớ rằng sự tự do lựa chọn sẽ giúp bạn cảm thấy hài lòng và thành công hơn.
Bao nhiêu phần trong bản thảo cuốn sách của bạn có thể được xuất bản trước đó?
Bất kể có kế hoạch viết sách hay không, các nghiên cứu sinh thông thường vẫn công bố một số nội dung trong luận án của mình thành các bài báo khoa học. Do vậy, khi soạn sách, cần quan tâm đến quy định của nhà xuất bản về việc sử dụng lại những nội dung đã được công bố trước đó. Thông thường, bạn không được phép sử dụng quá 30% nội dung đã xuất hiện trên các tạp chí khoa học. Điều này có nghĩa là bạn cần phải bổ sung thêm nhiều thông tin mới, phân tích sâu hơn để tạo nên một cuốn sách hoàn chỉnh và hấp dẫn.
Bài báo và chương sách có những yêu cầu khác nhau. Bài báo cần trình bày một ý tưởng hoàn chỉnh trong một không gian hạn chế, còn chương sách là một phần của một câu chuyện lớn hơn. Vì vậy, ngay cả khi bạn sử dụng cùng một dữ liệu, bạn cũng cần phải viết lại và sắp xếp lại thông tin để phù hợp với cấu trúc tổng thể của cuốn sách. Điều này đòi hỏi bạn phải có sự sáng tạo và khả năng nhìn nhận vấn đề từ nhiều góc độ khác nhau. Trong mọi trường hợp, bạn nên luôn ghi chú trong đề xuất sách của mình là có hay không và ở phần nào của bản thảo là một nội dung đã được xuất bản trước đó (hoặc đang trong thời gian phản biện).
Thực tế, các biên tập viên rất thích khi bạn đã xuất bản một số bài báo dựa trên luận án của mình. Những bài báo này như một cách để giới thiệu nghiên cứu của bạn đến cộng đồng học thuật và cho thấy rằng công trình của bạn đã được các chuyên gia trong lĩnh vực đánh giá và công nhận. Hơn nữa, việc đã trải qua quá trình đánh giá nghiêm ngặt của các nhà khoa học khác sẽ giúp tăng tính uy tín cho cuốn sách sắp tới của bạn.
Thường thì bạn không cần phải xin phép đặc biệt để đưa một phần bài báo đã xuất bản của mình vào sách. Hầu hết các tạp chí đều cho phép tác giả sử dụng lại công bố của mình, miễn là bạn ghi rõ nguồn gốc. Tuy nhiên, để chắc chắn hơn, bạn nên kiểm tra lại hợp đồng với tạp chí đã xuất bản bài báo đó. Việc trích dẫn đầy đủ là điều rất quan trọng để tôn trọng quyền sở hữu trí tuệ của người khác.
Có nên đặt một khoảng thời gian cấm vận (embargo) trước khi công khai luận án toàn văn hay không?
Nói một cách đơn giản, khoảng thời gian cấm vận là khi bạn khóa toàn bộ nội dung luận án của mình, chỉ để công khai tiêu đề và tóm tắt trong một khoảng thời gian nhất định. Điều này thường được thực hiện trên các kho lưu trữ trực tuyến như ProQuest. Nhiều người băn khoăn liệu có nên áp dụng thời gian hạn chế này cho luận án của mình, đặc biệt là khi có ý định xuất bản nó thành sách.
Nhiều người lo lắng rằng nếu luận án được đăng công khai trên mạng, các nhà xuất bản sẽ không còn muốn xuất bản lại nó thành sách. Nhưng thực tế, các biên tập viên của các nhà xuất bản lại có một góc nhìn khác. Họ cho rằng luận án và sách là hai sản phẩm khác nhau, và việc một luận án đã được công bố trực tuyến sẽ không ảnh hưởng đến việc đánh giá xem cuốn sách đó có phù hợp để xuất bản hay không.
Quyết định có nên khóa luận án của mình lại hay không luôn là một vấn đề nan giải. Một số người muốn chia sẻ ngay lập tức những gì mình đã nghiên cứu, trong khi những người khác muốn bảo vệ ý tưởng của mình.
Một lưu ý khác là nên đặt tiêu đề khác nhau cho luận án và sách là điều quan trọng để phân biệt rõ hai sản phẩm này. Bên cạnh đó, việc đặt một tiêu đề mới cho cuốn sách cũng giúp nó tiếp cận được nhiều đối tượng độc giả hơn.
Vậy theo bạn, yếu tố nào quan trọng nhất khi chọn một tựa đề cho cuốn sách? Việc lựa chọn tựa đề cho một cuốn sách là một quá trình sáng tạo và linh hoạt. Tựa đề ban đầu của một nghiên cứu có thể là một điểm khởi đầu tốt, nhưng nó không phải là điều cuối cùng. Trong quá trình viết và chỉnh sửa, tác giả có thể khám phá ra những khía cạnh mới của nghiên cứu và điều chỉnh tựa đề cho phù hợp. Ngoài ra, ý kiến của các chuyên gia trong lĩnh vực xuất bản cũng rất quan trọng.
Sẽ mất bao lâu?
Chuyển đổi luận án thành sách là một quá trình dài hơi và đòi hỏi sự đầu tư lớn về thời gian và công sức. Không chỉ cần chỉnh sửa lại nội dung, mà còn phải mở rộng nghiên cứu, làm rõ các ý tưởng và đáp ứng các yêu cầu của nhà xuất bản (Đặc biệt, Nhà xuất bản Đại học Chicago gần đây đã xuất bản một sổ tay với các bài tập để giúp đỡ trong quá trình này). Quá trình này thường kéo dài nhiều tháng, thậm chí nhiều năm, tùy thuộc vào quy mô và độ phức tạp của dự án.
Ngoài ra, sau khi hoàn thành luận án, các tiến sĩ nên dành thời gian để nghỉ ngơi và tìm kiếm những cơ hội giao lưu. Việc đọc sách, tham gia hội thảo và nói chuyện với các chuyên gia trong lĩnh vực sẽ giúp bạn mở rộng kiến thức, cập nhật những xu hướng mới nhất và tìm ra những câu hỏi nghiên cứu mới.
Vậy làm thế nào để bạn có thể khiến một người không chuyên về lĩnh vực của mình hiểu được tầm quan trọng của nghiên cứu của bạn? Khi chuyển đổi luận án thành sách, mục tiêu của bạn là truyền đạt những phát hiện nghiên cứu đến một đối tượng độc giả rộng lớn hơn. Để làm được điều này, bạn cần cung cấp đủ ngữ cảnh để giúp độc giả, bao gồm cả những người không chuyên, hiểu được ý nghĩa và tầm quan trọng của công trình của bạn. Việc lùi lại một bước để nhìn nhận vấn đề từ góc độ tổng quan sẽ giúp bạn đạt được mục tiêu này.
Giống như việc xây dựng một ngôi nhà, việc xuất bản một cuốn sách cũng là một quá trình đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng và nhiều giai đoạn khác nhau. Từ việc hoàn thiện bản thảo, tìm kiếm nhà xuất bản, đến các công đoạn như đánh giá chuyên môn, chỉnh sửa và in ấn, tất cả đều đòi hỏi thời gian và công sức. Thậm chí, quá trình này có thể kéo dài hơn dự kiến nếu gặp phải các vấn đề như cần thêm thời gian chỉnh sửa, tìm kiếm người đọc, hoặc chờ đợi kết quả đánh giá. Do đó, việc chuẩn bị tâm lý cho một quá trình kéo dài là rất cần thiết. Đồng thời, thời gian cần thiết để chuyển đổi luận án thành sách có thể khác nhau tùy thuộc vào từng cá nhân và dự án. Tuy nhiên, nhìn chung, đây là một quá trình dài hơi và dù mất bao lâu, việc cầm trên tay cuốn sách mình đã dày công hoàn thiện luôn là một trải nghiệm đáng nhớ và tự hào.
Bạn có thể xuất bản sách khi không đảm nhận vị trí giảng dạy chính thức không?
Các yếu tố như áp lực công việc, sự không ổn định về tài chính và thời gian hạn hẹp khiến nhiều người không có vị trí giảng dạy cố định gặp khó khăn trong việc chuyển đổi luận án thành sách. Họ phải đối mặt với câu hỏi: Liệu việc đầu tư thời gian và công sức vào dự án này có thực sự xứng đáng? Việc phân tích chi phí-lợi ích của những dự án không nên theo đuổi hoặc để dang dở có thể rất đau khổ.
Quyết định có nên xuất bản sách dựa trên luận án hay không, không chỉ phụ thuộc vào lợi ích kinh tế mà còn liên quan đến nhiều yếu tố khác, bao gồm cả mục tiêu nghề nghiệp và động lực cá nhân. Đối với những người không có vị trí giảng dạy ổn định, việc cân nhắc các lợi ích và rủi ro của quyết định này sẽ phức tạp hơn. Mặc dù vậy, nhiều học giả vẫn lựa chọn viết sách, bất chấp những khó khăn. Tạp chí Contingent, đồng sáng lập bởi Erin Bartram đã tổng hợp một danh sách những cuốn sách xuất sắc về lịch sử và nghiên cứu văn học được viết bởi các học giả không thuộc biên chế. Qua đó cho thấy, họ có thể tạo ra những tác phẩm độc đáo và sáng tạo mà không bị ràng buộc bởi các yêu cầu của môi trường học thuật truyền thống.
Bên cạnh đó, cuốn sách thứ hai thường được xem như một cơ hội để các giảng viên thể hiện sự sáng tạo và dấn thân vào những lĩnh vực nghiên cứu mới mẻ. Khi đã không còn phải lo lắng về việc giữ vị trí, họ có thể viết về những chủ đề mà họ thực sự đam mê, dù có thể gây tranh cãi hoặc ít được quan tâm. Tuy nhiên, với việc số lượng giáo sư chính thức ngày càng giảm và khối lượng công việc tăng cao, việc viết sách thứ hai đang trở thành một thách thức lớn đối với nhiều người. Nhiều giáo sư có vị trí ổn định cảm thấy bị “kẹt” giữa những trách nhiệm hàng ngày và mong muốn được tiếp tục nghiên cứu.
Sách hay, chuẩn mực dở
Những quy định cứng nhắc trong giới học thuật đang kìm hãm sự phát triển của các nhà nghiên cứu. Chính vì thế, để tạo ra một môi trường làm việc tốt hơn, chúng ta cần đa dạng hóa các hình thức công bố nghiên cứu, tăng cường hỗ trợ tài chính và tạo ra nhiều cơ hội việc làm hơn. Điều này sẽ giúp cho các nhà nghiên cứu có thể tự do sáng tạo và đóng góp nhiều hơn cho xã hội.
Ngoài sách chuyên khảo truyền thống, chúng ta cần mở rộng phạm vi để công nhận các đầu ra nghiên cứu khác nhau, từ dịch thuật, hợp tác nghiên cứu đến các dự án cộng đồng (Hiệp hội Ngôn ngữ Hiện đại đã có những hướng dẫn mới để đánh giá công bằng hơn các loại hình nghiên cứu này), thậm chí là những hình thức không phải sách như podcast, các tác phẩm đa phương tiện Điều này sẽ tạo điều kiện cho các nhà nghiên cứu sáng tạo và đa dạng hóa các sản phẩm nghiên cứu của mình.
Dịch từ Chronicle
