Từ lâu, nền khoa học đã được thúc đẩy bởi những cá nhân kiệt xuất có tư duy mạnh mẽ. Các tổ chức, nguồn tài trợ và sự công nhận vẫn đang được sắp xếp dựa trên quan niệm rằng sự cạnh tranh giữa các cá nhân trong một “thị trường ý tưởng tự do” là cách tốt nhất để khoa học tiến bộ.
Tuy nhiên, sự trỗi dậy của “khoa học quy mô lớn” (big science) đã đặt trọng tâm vào làm việc nhóm nhiều hơn là làm việc cá nhân. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng các nhóm nghiên cứu, sự hợp tác và văn hóa làm việc của họ là chìa khóa để nuôi dưỡng nền khoa học chất lượng cao và có tầm ảnh hưởng. Một phân tích trên 65 triệu bài báo, bằng sáng chế và sản phẩm phần mềm cho thấy các nhóm làm việc có khả năng tạo ra khoa học mang tính đột phá cao hơn so với các cá nhân. Tương tự, một nghiên cứu khác cũng chỉ ra rằng các nhóm có văn hóa hợp tác và ít phân cấp thứ bậc thường có tính đổi mới sáng tạo cao hơn.
Thế nhưng, cách thức đánh giá các trường đại học và nhà nghiên cứu lại chẳng hề thay đổi. Sự chuyển đổi thực sự về khoa học và xã hội không chỉ cần những nhà khoa học giỏi nhất mà cần cả những đội ngũ giỏi nhất. Đã đến lúc phải đánh giá và khen thưởng cho cả tập thể, chứ không chỉ riêng cá nhân nhà khoa học. Lời kêu gọi hành động này là trụ cột trọng tâm trong nhiệm kỳ Chủ tịch Hội đồng Liên minh Châu Âu của Đan Mạch và cũng là tiêu điểm của Hội nghị Cấp cao EU về Cải cách Đánh giá Nghiên cứu tại Copenhagen tuần này. Hơn 300 đại diện từ các trường đại học và cơ quan cấp quỹ sẽ thảo luận về tương lai của việc đánh giá nghiên cứu toàn cầu, hướng tới cải thiện văn hóa nghiên cứu dựa trên chất lượng, lòng tin và sự hợp tác.
Quy mô của thách thức này rất rõ ràng. Đúng là các đội nhóm vĩ đại được tạo nên từ những cá nhân có năng lực, nhưng một văn hóa bao trùm, hiệu quả và sáng tạo cũng quan trọng không kém. Điều này thực sự khó để xây dựng cũng như đo lường, do đó chúng ta cần những hướng tiếp cận mới để hỗ trợ văn hóa hợp tác.
Trước hết, các nhà tài trợ và lãnh đạo đại học phải nhận thức được điều gì tạo nên một đội ngũ mạnh. Để thiết lập một môi trường hỗ trợ hợp tác, các nhà lãnh đạo và tổ chức phải nuôi dưỡng một tầm nhìn rõ ràng, sự tin tưởng và các giá trị chung. Họ cũng nên ưu tiên tuyển dụng những người có kỹ năng giao tiếp tốt để thúc đẩy sự hòa đồng và tính tập thể trong nhóm, cũng như trong hoạt động hàng ngày của phòng thí nghiệm.
Thứ hai, cộng đồng khoa học cần thống nhất về cách đánh giá văn hóa nghiên cứu của một nhóm. Năng suất của một cá nhân có thể được đánh giá – dù chưa hoàn hảo – qua số lượng bài báo, trích dẫn, giải thưởng và tài trợ họ đạt được. Nhưng hiệu suất của cả đội, bao gồm khả năng giải quyết vấn đề chung, học tập cộng tác và khả năng lãnh đạo, thì khó đánh giá hơn nhiều.
Trong thập kỷ qua, các sáng kiến nhấn mạnh sự cần thiết phải thay đổi văn hóa nghiên cứu và phân phối phần thưởng công bằng hơn đã nở rộ. Các tổ chức toàn cầu như DORA (Tuyên bố về Đánh giá Nghiên cứu) hay CoARA (Liên minh Cải tiến Đánh giá Nghiên cứu) đang nỗ lực cải thiện quy trình đánh giá và công nhận đa dạng các kết quả nghiên cứu. Tuy nhiên, chúng ta vẫn thiếu các bước đi thực tế để đánh giá văn hóa nhóm. Việc đánh giá các sản phẩm chung, bài báo chung hay thói quen giao tiếp là điểm khởi đầu tốt, nhưng chưa đủ. Để tạo ra một đội ngũ tốt, các thành viên cần đảm nhận nhiều vai trò khác nhau trong một môi trường tích hợp, nơi mà đóng góp của cá nhân và thành công của tập thể đều được tôn vinh. Các nhà lãnh đạo phải có kế hoạch rõ ràng để hỗ trợ sự hợp tác này.
Việc yêu cầu các nhà nghiên cứu lập kế hoạch và giải trình với nhà tài trợ về cách nhóm của họ sẽ làm việc cùng nhau, cũng như cách phân chia trách nhiệm và phần thưởng, sẽ giúp họ nhận ra các vai trò và năng lực khác nhau trong nhóm. Điều này sẽ dẫn đến những thay đổi rõ rệt trong thiết kế dự án nghiên cứu. Thay vì chỉ dựa vào thành tích của các Chủ nhiệm đề tài, vai trò của các đồng trưởng nhóm và thành viên sẽ trở nên rõ ràng hơn, từ đó tăng cường động lực và tính bao trùm.
Hơn nữa, các khoa và bộ môn nên cung cấp cho nhà nghiên cứu các khóa đào tạo về giao tiếp và hợp tác để hỗ trợ việc hòa nhập người mới và giải quyết xung đột. Các trưởng nhóm cần có chiến lược để khuyến khích động lực nhóm tích cực, đồng thời các nhóm nghiên cứu nên có các cuộc họp thường niên với cơ quan cấp quỹ và lãnh đạo đại học để xem xét tiến độ hợp tác.
Các hội đồng xét duyệt tại các tổ chức tài trợ và học thuật phải mở rộng tiêu chí để nắm bắt các yếu tố này. Các trường đại học cung cấp tri thức quan trọng để củng cố nền dân chủ và hỗ trợ nền kinh tế thông qua đổi mới sáng tạo, do đó họ phải giáo dục và nuôi dưỡng không chỉ những nhà khoa học vĩ đại mà còn cả những tập thể vĩ đại. Mô hình hiện tại với sự cạnh tranh khốc liệt và áp lực buộc các nhà nghiên cứu phải dành tối đa thời gian để chạy theo một bộ chỉ số hạn hẹp cần phải thay đổi. Hội nghị tại Copenhagen sẽ tham vấn cho Ủy ban Châu Âu trong việc chuẩn bị Chương trình Khung về Nghiên cứu và Đổi mới tiếp theo, nhằm chuyển từ ý tưởng sang thực hiện – không chỉ ở Châu Âu mà còn rộng hơn thế.
