Tiền ấn phẩm, thuyết âm mưu và nhu cầu quản trị nền tảng

Ảnh: Print Selection #1 via Behance | CC BY-ND 4.0

Sự gia tăng đáng kể lượng nghiên cứu đăng dưới dạng tiền ấn phẩm trước khi được bình duyệt chính thức là một trong những xu hướng nổi bật trong đại dịch COVID-19. Mareike Fenja Bauer và Maximilian Heimstädt đã nghiên cứu khám phá một trường hợp bản thảo tiền ấn phẩm đóng vai trò trọng yếu trong việc hình thành các thuyết âm mưu, đồng thời đề xuất cách quản trị nền tảng tốt hơn để giảm thiểu những rủi ro này.

Thuyết âm mưu ngày càng trở nên phổ biến nhờ mạng xã hội. Những người tiêu thụ, thảo luận và chia sẻ các nội dung này – tạm gọi là những “nhà lý thuyết âm mưu” – sử dụng mạng xã hội để kết nối và tìm kiếm đối tượng quan tâm Trong đại dịch COVID-19, sự phổ biến của thuyết âm mưu trên mạng xã hội đã được gắn liền với một sáng kiến trong giao tiếp học thuật: tiền ấn phẩm. Tiền ấn phẩm giúp các nhà khoa học ngay lập tức truyền tải các phát hiện ban đầu, nhưng chúng có thể bị lạm dụng cho mục đích hợp lý hóa các thuyết âm mưu.

Trong nghiên cứu gần đây mang tên Clickbait hay Thuyết âm mưu? Cách người dùng Twitter đối diện với sự bất định tri thức của một tiền ấn phẩm gây tranh cãi, nhóm tác giả đã hệ thống hoá mối liên hệ giữa một tiền ấn phẩm và các thuyết âm mưu nảy sinh từ nó

Một tiền ấn phẩm gây tranh cãi lan truyền trên Twitter.

Đầu năm 2020, nhu cầu thông tin, hướng dẫn và lời khuyên liên quan đến COVID-19 tăng mạnh. Để đáp ứng yêu cầu về tri thức chính xác và nhanh chóng, nhiều nhà khoa học đã công bố kết quả nghiên cứu sơ bộ của họ dưới dạng tiền ấn phẩm. Đồng thời, thuyết âm mưu củng lan rộng toàn cầu, cung cấp những lý giải tưởng chừng đơn giản về nguồn gốc của virus – chẳng hạn như chúng được tạo ra trong phòng thí nghiệm và đã các thế lực bị ấn cố tình phát tán.

Ngày 31 tháng 1 năm 2020, một tiền ấn phẩm sinh y học được tải lên bioRxiv. Nhóm tác giả tuyên bố phát hiện một “sự tương đồng kỳ lạ” giữa loại virus corona mới và HIV mà họ cho rằng “khó có khả năng là ngẫu nhiên”. Dù cố ý hay không, cách sử dụng từ ngữ của bản thảo có những điểm tương đồng rõ ràng với thuyết âm mưu rò rỉ phòng thí nghiệm. Tiền ấn phẩm đã khơi mào cuộc tranh luận sôi nổi trên bioRxiv, nơi phần lớn đồng thuận rằng nghiên cứu không đáp ứng tiêu chuẩn khoa học. Dù đã được gỡ xuống sau vài ngày, tài liệu và các tranh cãi về chủ đề này đã lan rộng từ bioRxiv sang Twitter – một nền tảng sôi nổi hơn nhiều.

Tương tác giữa các nhà khoa học và “nhà lý thuyết âm mưu”

Trên Twitter, có hai nhóm đặc biệt quan tâm đến bản thảo gây tranh cãi này: các nhà khoa học và các nhà lý thuyết âm mưu. Phân tích mạng xã hội đã chi ra ba quan sát đáng chú ý:

  1. Số lượng nhà lý thuyết âm mưu và nhà khoa học tham gia thảo luận về tiền ấn phẩm trên Twitter gần như tương đương. Điều này gây ngạc nhiên vì các thuyết âm mưu thường chỉ lan truyền trong những không gian ít có sự phản biện của giới học thuật. (Hình 1)
  2. Hai nhóm này “cùng tồn tại đơn độc”:  Mặc dù thành viên của cả hai nhóm đều bình luận rất nhiều về bản thảo, nhưng nhưng gần như không có sự tương tác trực tiếp giữa họ, trái với kỳ vọng về mạng xã hội như một đấu trường xung đột công khai. (Hình 2) 
  3. Phương thức lan truyền khác nhau: Các nhà khoa học thường thích chia sẻ (retweet) các bình luận của đồng nghiệp, trong khi các nhà lý thuyết âm mưu lại viết các bài đăng mới (Hình 2)

Nhu cầu quản trị nền tảng

Tiền ấn phẩm mang lại nhiều lợi ích cho khoa học, thậm chí được coi là trọng tâm của một mô hình mới trong sản xuất tri thức học thuật: “Xuất bản, Phản biện, và Quản trị”. Tuy nhiên, tiền ấn phẩm cũng tiềm ẩn rủi ro khi được. công chúng nhìn nhận như những đóng góp uy tín, dù chưa được qua phản biện. Đặc điểm này đã giải thích lí do tại sao sự lan truyền của bản thảo có vấn đề không dừng lại ngay cả khi các nhà khoa học đã chỉ ra sai sót trên máy chủ tiền ấn phẩm hoặc trên nền tảng mạng xã hội. Vì vậy, nhóm tác giả đề xuất các nền tảng công khai tiền ấn phẩm cần có cách quản trị cụ thể, dù là máy chủ tiền ấn phẩm hay mạng xã hội

Đối với máy chủ tiền ấn phẩm, các quản trị viên cần xử lý các tài liệu bị gỡ/yêu cầu gỡ một cách rõ ràng. Như trường hợp Corona-HIV, dù bản thảo tiền ấn phẩm đã bị gỡ nhưng các bản mềm vẫn còn tồn tại trên bioRxiv dưới dạng một ghi chú kèm đường dẫn. Cần cân nhắc việc xoá hoàn toàn các tài liệu này và đảm bảo ghi chú rõ lý do gỡ bài.

Ngoài ra, quy trình kiểm duyệt khi đăng tải tiền ấn phẩm cũng cần được cải thiện. Việc kiểm duyệt từ trước đến nay đều dựa trên tinh thần tình nguyện của các học giả. Tuy nhiên, các tiền ấn phẩm đề cập đến những kết quả quan trọng cần được đảm bảo rằng đã được thực hiện bởi một tổ chức uy tín với quy trình rõ ràng.

Đối với mạng xã hội, cần xem xét cách hiển thị thông tin tiền ấn phẩm. Do tính chất “bất định tri thức”, nên khi các tiền ấn phẩm được chia sẻ, các nền tảng cần yêu cầu người sử dụng phân loại nguồn tài liệu để người xem hiểu rõ hơn về tính chất sơ bộ của nội dung.

Ban đầu, tiền ấn phẩm chỉ phục vụ nội bộ giới học thuật. Nhưng nay, nó đã trở thành cầu nối giữa khoa học và xã hội. Để điều này trở thành hiện thực, cần có các biện pháp quản trị nền tảng hợp lý, đảm bảo tiền ấn phẩm được sử dụng đúng cách trong bối cảnh truyền thông phi khoa học.

Dịch từ LSE

--- Bài viết này có hữu ích không? ---

Nhấn sao để đánh giá!

Đánh giá trung bình 0 / 5. Số đánh giá: 0

Chưa có đánh giá.

Có thể bạn quan tâm

Tin Hot

Tin đang nổi

Theo dõi

Tin ảnh